Architekt-indywidualista w Krakowie u schyłku XIX w.

2019-01-11

Jednym z naszych najbardziej wyjątkowych indywidualności artystycznych przełomu XIX i XX wieku był architekt Teodor Talowski (1857-1910). Projektował on kamienice, wille, dwory, a także kościoły, a jego twórczość sytuuje się pomiędzy eklektyzmem, historyzmem a secesją. Talowski tworzył projekty asymetryczne, bogato zdobione, łączące kamień i cegłę - jego domy i wille są tajemnicze, romantyczne i malownicze; mogą się podobać lub nie, ale na pewno nie można koło nich przejść obojętnie. Najsłynniejszy zespół kamienic Talowskiego w Krakowie znajduje się przy ulicy Retoryka; Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania ciekawostek na temat domów zwanych Festina Lente, Pod Osłem, oraz Pod Śpiewającą Żabą, w programie Wielka Sztuka Małopolski, w piątek o godz. 18:05.

Średniowieczne zwierzęta z krakowskich kamienic

2019-01-04

W średniowieczu źródłem wiedzy o zwierzętach były tak zwane Bestiariusze: księgi, które w oparciu o starożytne teksty opowiadały o zwierzętach i wyjaśniały ich symbolikę. Obok rzeczywistych stworzeń, takich jak pies, słoń czy lew, znalazły się tam także istoty fantastyczne, takie jak bazyliszek czy jednorożec, a ich opisy wpłynęły na przedstawienia poszczególnych zwierząt w sztuce średniowiecznej. Jakie znaczenie mogła mieć rzeźba jaszczurki? Co Bestiariusze opowiadały o zachowaniach lwów i dlaczego w niektórych średniowiecznych rękopisach krokodyla ukazywano jako stworzenie z odwróconym łbem? W poszukiwaniu średniowiecznych zwierząt Magdalena Łanuszka zaprasza na noworoczną wyprawę tropem najstarszych godeł krakowskich kamienic: w programie Wielka Sztuka Małopolski, w piątek o godz. 18.05.

Święci ze smokiem, włochaci pustelnicy i przygody z diabłem

2018-12-21

Na skrzydłach bocznych późnogotyckiego poliptyku Jana Jałmużnika (przed 1504, Muzeum Narodowe w Krakowie) znalazły się przedstawienia związane ze wschodnimi świętymi: mnichami, zakonnicami i pustelnikami, których legendy są dziś mało znane i mogą się nam wydawać zaskakujące. Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania opowieści m.in. o włochatej Marii Egipcjance, o Marinie, która udawała, że jest mężczyzną, oraz o Eufraksji, którą dręczył diabeł - w programie Wielka Sztuka Małopolski, w piątek o godz. 18.05.

Patriarcha Aleksandryjski w późnogotyckim krakowskim ołtarzu

2018-12-14

W 1501 roku Mikołaj Lanckoroński z Brzezia udał się do Konstantynopola jako poseł króla Jana Olbrachta; z tej wyprawy przywiózł m.in. sporo interesujących relikwii i zdecydował się ufundować wyjątkowy ołtarz do swej kaplicy w krużgankach przy kościele św. Katarzyny na Kazimierzu. Dziś Poliptyk św. Jana Jałmużnika, bo o nim mowa, znajduje się w galerii sztuki dawnej Polski Muzeum Narodowego w Krakowie. Kim był św. Jan Jałmużnik Aleksandryjski i jakie legendy wiązano z jego osobą? Na czym polegała wyjątkowość konstrukcji tej nastawy ołtarzowej? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania opowieści o jednym z najwybitniejszych dzieł późnogotyckiego malarstwa w Krakowie, w audycji Wielka Sztuka Małopolski, w piątek o godz. 18.05.

Zaskakujące sceny w legendzie św. Mikołaja

2018-12-07

W średniowieczu biskup Mikołaj był jednym z najpopularniejszych świętych i czczony był zarówno w Kościele Wschodnim jak i Zachodnim. W Małopolsce poświęcono mu wiele ołtarzy, a szczególnie ciekawe wydają się cykle z nastaw datowanych na 1 połowę XVI wieku: kwatery z ołtarza św. Mikołaja w Rzepienniku Biskupim, kwatery ze skrzydeł z Domaradza (obecnie w Muzeum Narodowym w Krakowie) oraz pojedyncze obrazy znajdujące się w kolekcji Książąt Czartoryskich (MNK). W cyklach tych odnajdziemy przedstawienia, które odnoszą się do zaskakujących epizodów ze średniowiecznej legendy św. Mikołaja. Dlaczego ukazywano go z trzema kulami złota, co opowiadano o jego dzieciństwie i dlaczego w niektórych cyklach pojawiała się scena biczowania figury świętego? Magdalena Łanuszka zaprasza do odkrycia nieznanych scen z legendy św. Mikołaja biskupa, w audycji Wielka Sztuka Małopolski w piątek godz. 18.05.

Z Kujaw do Krakowa

2018-11-30

Ziemia Kujawska to tereny, na których - wedle legend - myszy zjadły Popiela; tam też znajduje się wiele z najstarszych polskich zabytków. Romańskie kolumny w Strzelnie, dekorowane rzeźbionymi personifikacjami cnót i występków, są zabytkiem wyjątkowym w skali Europy, o unikatowości porównywalnej chyba jedynie do Płyty Wiślickiej. Płyta ta zawiera przedstawienia Kazimierza Sprawiedliwego i jego żony Heleny Znojemskiej - a to właśnie ich wnuk, Kazimierz, był od lat trzydziestych XIII wieku księciem kujawskim. Z kolei jego syn, Władysław Łokietek, koronował się na króla Polski i w związku z tym został pochowany w katedrze na Wawelu. Czy możemy zakładać, że Łokietek wyglądał tak, jak jego rzeźbiona postać w krakowskim nagrobku? Skąd wzięła się w Muzeum Narodowym w Krakowie przedromańska czara, znaleziona w początkach XX wieku pod Włocławkiem? Magdalena Łanuszka zaprasza na wyprawę szlakiem zabytków nawiązujących do Ziemi Kujawskiej, w audycji Wielka Sztuka Małopolski w piątek o godz. 18.05.

"Mistrz i Katarzyna"

2018-11-23

Do 27 stycznia 2019 można zwiedzać czasową wystawę w Muzeum Narodowym w Krakowie (w Pałacu biskupa Erazma Ciołka) zatytułowaną "Mistrz i Katarzyna. Hans von Kulmbach i jego dzieła dla Krakowa". Głównym eksponatem są renesansowe tablice poświęcone legendzie św. Katarzyny, które pochodzą z kościoła Mariackiego w Krakowie. Kim był Hans Süss von Kulmbach i dlaczego w XIX wieku starano się ukryć jego norymberskie pochodzenie? Jakie były wojenne losy tablic z kościoła Mariackiego i jakie ciekawostki czekają na zwiedzających wystawę? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania opowieści o zapomnianym już dziś nieco mistrzu i jego dziele dla Krakowa w audycji Wielka Sztuka Małopolski w piątek o godz. 18.05.

Błogosławiony kaleka i dzieła sztuki

2018-11-16

8 listopada 2018 papież Franciszek zatwierdził kult Michała Giedroycia, którego teraz już oficjalnie można nazywać błogosławionym; tymczasem w Krakowie ten piętnastowieczny zakonnik jest czczony jako "błogosławiony" już od stuleci. Co właściwie wiemy o kulawym Michale Giedroyciu, który zmarł w 1485 r. w opinii świętości? Jakie cuda przypisują mu legendy i jakie krakowskie dzieła sztuki powiązane są z tą postacią? Magdalena Łanuszka zaprasza na wyprawę w poszukiwaniu "giedroyciowych" dzieł sztuki do krakowskiego kościoła św. Marka - w programie Wielka Sztuka Małopolski, w piątek o godz. 18.05.

Skargi średniowiecznych skrybów

2018-11-09

Rękopisy średniowieczne należą do najcenniejszych skarbów przechowywanych w bibliotekach i klasztorach - do niedawna księgi te były trudno dostępne, ale dziś coraz więcej z nich jest digitalizowanych i w całości udostępnianych on-line, możemy zatem przeglądać je karta po karcie i doszukiwać się śladów, które pozostawili po sobie ich twórcy sprzed stuleci. Jakie były kolejne etapy produkcji średniowiecznego rękopisu? Jakie notatki zamieszczali w księgach średniowieczni skrybowie i co możemy znaleźć na marginesach niektórych rękopisów? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania ciekawostek o średniowiecznych księgach, m.in. ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, w programie Wielka Sztuka Małopolski w piątek o godz. 18.05.

Król uwieczniony w agonii

2018-11-02

Jednym z najwspanialszych dzieł sztuki późnogotyckiej w Małopolsce jest nagrobek Kazimierza Jagiellończyka (zm. 1492), wykonany przez Wita Stwosza i znajdujący się w Kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze na Wawelu. Niezwykle ekspresyjny jest wizerunek króla: monarcha został ukazany w chwili śmierci, z twarzą zniekształconą cierpieniem, a wrażenie to potęguje jeszcze zastosowanie w nagrobku plamistego czerwonego kamienia, sprowadzonego z okolic Salzburga. Jakie wyjątkowe detale Wit Stwosz zamieścił w swoim arcydziele? Jakie inskrypcje kryją się w nagrobku? Czy nad królewskim pochówkiem ciąży klątwa Jagiellończyka? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania kolejnych ciekawostek w audycji Wielka Sztuka Małopolski, w piątek o godz. 18.05.

Sztuka zaklęta w drewnie

2018-10-26

"Widać czarne prawie / bożych ścian modrzewie. / A szparami zapachy się leją / od pajęczyn, kwiatów i drewien. [...] O pajęczyno kolorów! / Bogarodzica Dziewica, / złotem gotycka Maryja..." - tak ponad pół wieku temu pisał Miron Białoszewski w swoim utworze "Stara pieśń na Binnarową". Tematem tego wiersza oraz kolejnej audycji Wielka Sztuka Małopolski jest drewniany kościół w Binarowej koło Biecza, od 2003 r. figurujący na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jakie daty wyryto w różnych częściach tego zabytku i do jakich wydarzeń one się odnoszą? Jakie unikatowe sceny odnajdziemy wśród barokowych malowideł w binarowskiej świątyni? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania kolejnych ciekawostek w programie Wielka Sztuka Małopolski, w piątek o godz. 18.05.

Późnogotycki klejnot na Podkarpaciu

2018-10-19

Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Michała Archanioła w Haczowie niedaleko Krosna to najstarszy, największy i najlepiej zachowany w Europie gotycki kościół drewniany wybudowany w konstrukcji zrębowej. Dziś jest to zabytek na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, ale niewiele brakowało, aby ten skarb został rozebrany - uratowało go w 1955 roku niespodziewane odkrycie późnogotyckich malowideł ściennych, zachowanych we wnętrzu pod warstwami późniejszych przemalowań. Kto i w jakich okolicznościach dokonał tego odkrycia? Jakie niezwykłe przedstawienia znajdziemy wśród odsłoniętych malowideł w Haczowie? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania kolejnych ciekawostek w programie Wielka Sztuka Małopolski w piątek o godz. 18.05.

Nagrobek protoplasty dynastii Jagiellonów

2018-10-12

Jednym z najwspanialszych piętnastowiecznych dzieł sztuki w krakowskiej katedrze jest nagrobek Władysława Jagiełły, stojący pomiędzy filarami oddzielającymi nawę główną od południowej nawy bocznej. Dekoracja nagrobka jest bogata w symboliczne treści, pojawiają się w niej zwierzęta, zapewne odnoszące się do postaci króla: do jego cnót i pozycji społecznej; zaś na bokach tumby ukazano postacie trzymające herby ziemskie. Czy Jagiełło mógł ufundować sobie ten nagrobek jeszcze za życia, i czy jego rzeźbiony wizerunek możemy uznać za ujęcie portretowe? Skąd mógł pochodzić artysta, który wykonał to niezwykłe dzieło? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania kolejnych ciekawostek w audycji Wielka Sztuka Małopolski w piątek o godz. 18.05.

Druga część opowieści o niezwykłym obrazie z katedry na Wawelu

2018-10-05

Chrystus Salvator Mundi (Zbawiciel Świata) w Muzeum Katedralnym na Wawelu to jedyny zachowany w naszych zbiorach późnogotycki obraz na płótnie. Czy jednak dzieło to pochodziło pierwotnie z katedry na Wawelu, jak dotychczas zakładano, czy może przybyło tutaj dopiero w drugiej połowie XVII wieku? Dlaczego właściwie zastosowano w przypadku tego obrazu tak nietypową dla przełomu XV i XVI wieku technikę i kim mógł być fundator, który do niedawna pozostawał niezidentyfikowany? Magdalena Łanuszka opowie o wynikach swoich ostatnich badań nad tym wyjątkowym obrazem w programie Wielka Sztuka Małopolski, w piątek o godz. 18.05.

Pierwsza część opowieści o niezwykłym obrazie z katedry na Wawelu

2018-09-28

W Muzeum Katedralnym na Wawelu znajduje się późnogotycki obraz przedstawiający Chrystusa Salvatora Mundi, czyli Zbawiciela Świata. Powstał on najprawdopodobniej na podstawie niezachowanego do dziś pierwowzoru z niderlandzkiego warsztatu Rogiera van der Weydena. Jest to jedyny w Małopolsce późnośredniowieczny obraz namalowany na płótnie. Niestety jest mało znany - przez wiele lat dzieło to pozostawało poza zainteresowaniem badaczy i można powiedzieć, że "odkryto" je dopiero w ostatnich latach XX wieku. Dlaczego tak się stało i na czym polega wyjątkowość tego obrazu? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania kolejnej audycji Wielka Sztuka Małopolski w piątek o godz. 18.05.

Podhalański skarb

2018-09-21

Jednym z najcenniejszych zabytków na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce jest kościół Michała Archanioła w Dębnie na Podhalu. Wybudowany został pod koniec XV wieku, zawiera cenne elementy późnogotyckiego wyposażenia oraz późnogotyckie malowidła - ale czytając o tym zabytku trzeba być ostrożnym, ponieważ popularne przewodniki i opisy internetowe przekazują na jego temat informacje nie do końca poprawnie ujęte lub nawet zupełnie błędne! Jakie są fakty i mity na temat kościoła w Dębnie i jego wyposażenia? W jaki sposób dokonano odkrycia najstarszego zachowanego obrazu tablicowego w Małopolsce? Jak w średniowieczu interpretowano znaczenie jelenia? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania kolejnych ciekawostek w programie Wielka Sztuka Małopolski w piątek o godz. 18.05.

Patron winiarzy ze spalonego kościoła

2018-09-14

W całej Europie w kapliczkach usytuowanych między winnicami często pojawia się wizerunek papieża trzymającego w dłoni kiście winogron: to św. Urban, patron rolników i winiarzy. Ciekawym przykładem przedstawienia św. Urbana w sztuce małopolskiej jest późnogotycki obraz z kościoła w Pisarzowicach, który cudem ocalał, gdy tamtejsza drewniana świątynia doszczętnie spłonęła w 1965 roku. Dzieło to wiązane jest z krakowską pracownią Mistrza Rodziny Marii - jakie inne dzieła wyszły z tego warsztatu i jakie może być powiązanie szesnastowiecznego artysty ze współczesnym internetowym serwisem aukcyjnym? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania kolejnej opowieści w programie Wielka Sztuka Małopolski w piątek o godz. 18.05.

Pijany Noe w jednym z wawelskich arrasów

2018-09-07

Wrzesień to miesiąc, który był tradycyjnie wiązany w Europie z winobraniem i z winem, a sam ten szlachetny trunek zajmuje ważne miejsce w kulturze i sztuce na przestrzeni wieków. O nadużyciu wina opowiada nam już starotestamentowa Księga Rodzaju: pierwszym po potopie rolnikiem był Noe, on też zasadził pierwszą winnicę i upił się winem. Co z tego wynikło i jak tę scenę ukazywali artyści z kolejnych stuleci? Jakie były losy wawelskich arrasów, wśród których także znajduje się tkanina ukazująca Pijaństwo Noego? Magdalena Łanuszka zaprasza do wysłuchania kolejnych ciekawostek w programie Wielka Sztuka Małopolski w piątek o godzinie 18.05.