Byczki, jaja malowane woskiem i wyklejane, czyli tradycyjne polskie pisanki

Pisanki mają bardzo różnorodne wzornictwo – dominują motywy geometryczne, roślinne, czy świąteczne – opowiada PAP dr Barbara Chlebowska z Działu Wierzeń, Obrzędów i Folkloru Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Przypomniała, że jajko jest bardzo starym i uniwersalnym symbolem ciągłości życia i jego odnawiania się. Jest to jeden z najważniejszych symboli Świąt Wielkanocnych.

Przeczytaj: Bez jajek nie ma Świąt Wielkanocnych. Jakie wybrać?

W Polsce znanych jest wiele technik zdobienia jajek. Najprostszą techniką, popularną w środkowej Polsce, było ich barwienie na jeden kolor. Takie jednokolorowe pisanki nazywane są kraszankami lub byczkami. ”Zanim w drugiej połowie XIX wieku upowszechniły się barwniki chemiczne, wykorzystywano barwniki naturalne. I tak np. cebula barwi skorupki jajek na brązowo, kora dębu na czerwono-bordowy kolor, kora olchy i liście klonu dają niemal czarną barwę, a młode zboże - zieloną” - opowiadała dr Chlebowska.

Natomiast powszechnie dziś używana nazwa pisanka pierwotnie odnosiła się tylko do jajek zdobionych techniką batikową, polegającą na wykonywaniu wzorów gorącym woskiem. „Mówiło się bowiem, że wzoru się nie maluje, ani nie rysuje, ale pisze” - dodała. Do nanoszenia wzorów używane są tzw. pisaki, ostro zakończone lejki, w której podgrzewa się wosk nanoszony na skorupkę, później barwi się jajko.

Po usunięciu wosku pozostaje wzór w kolorze skorupki. Czynności te można powtarzać wielokrotnie nanosząc na skorupkę różne wzory i kolory, tworząc wielobarwną pisankę. „Wykonywane tą techniką, a urzekające swoją precyzją były np. pisanki huculskie” - dodała etnograf.

Ze Śląska Opolskiego wywodzą się natomiast kroszonki - pisanki wykonywane metodą rytowniczą (drapane), która polega na wyskrobywaniu ostrym narzędziem wzoru na zabarwionym wcześniej jajku.

Wyklejanka to zaś technika zdobnicza popularna np. na Kurpiach czy Ziemi Łowickiej. Jajka okleja się rozmaitymi tradycyjnymi materiałami m.in. sitowiem, kawałkami włóczki czy sukna. „Gdy rozwinęła się w regionie łowickim wycinanka, małe motywy charakterystyczne dla wycinanki łowickiej zaczęto wykorzystywać także do zdobienia pisanek” - wyjaśniła dr Chlebowska.

Na pisankach pojawia się bardzo różnorodne wzornictwo – dominują jednak motywy geometryczne charakterystyczne dla rękodzieła ludowego, ornamenty roślinne tj. palmy, kwiaty czy liście, a także zwierzęce czy świąteczne.

(PAP/ko)