"Zanim się dowiedziałem, kim właściwie są Żydzi, już byłem antysemitą"

Mateusz Pakuła, pisarz, dramaturg, reżyser, kolejny raz mierzy się z tym, co najtrudniejsze. Po głośnym spektaklu "Jak nie zabiłem swojego ojca i jak bardzo tego żałuję", przyszedł czas na adaptację książki "Skóra po dziadku". To opowieść wielowarstwowa – o pamięci, tożsamości, rodzinie, ale też o pogromie kieleckim i trudnym dziedzictwie antysemityzmu, który – jak sam autor przyznaje – przesiąka polską kulturę od pokoleń. Dziś (11 kwietnia) w Teatrze Łaźnia Nowa odbędzie się premiera spektaklu na podstawie książki Mateusza Pakuły.

Okładka książki "Skóra po dziadku"

Przekazywany antysemityzm

Pakuła nie unika mocnych słów. Już pierwsze zdanie książki jest szokujące – prowokacyjne i szczere zarazem. - "Zanim się dowiedziałem, kim właściwie są Żydzi, już byłem antysemitą". Takie wyznanie można uznać za manifest, ale też za próbę rozbrojenia czegoś głęboko zakorzenionego. Nie chodzi o szok dla efektu. Często, nieświadomie, mimowolnie chłoniemy antysemickie uprzedzenia jak powietrze.

Może się wydawać, że jest to efekciarskie, zaczepne i prowokacyjne zdanie, pewnie trochę takie jest, ale to sama prawda, szczera prawda. Antysemityzm jest kulturowy. Próbuję to w mojej książce opowiedzieć – mówi Mateusz Pakuła.

To, co nazywamy "dziedzictwem", w tym przypadku nie ma nic wspólnego z genami – jest kulturowym osadem, przekazywanym w języku, spojrzeniach, milczeniu, żartach i półsłówkach. Choć w Polsce Żydów jest dziś niewielu, to wciąż funkcjonują w przestrzeni wyobrażeń, uprzedzeń i stereotypów. Antysemityzm nie wymaga obecności Żyda – wystarczy jego obraz, mit, cień.

Pogrom jako opowieść o strachu

"Skóra po dziadku" to historia rodzinna, ale nie zamyka się w domowych ścianach. Pakuła podejmuje temat bolesny i trudny, pogrom kielecki z 1946 roku, ale nie po to, by rozliczać, ale raczej po to, by zrozumieć i przeprowadzić czytelnika – jak sam mówi – "za rękę" przez opowieść, która ma siłę doświadczenia.

Co najbardziej porusza? Że bezpośrednią przyczyną pogromu był strach dziecka – chłopca, który wymyślił porwanie przez Żydów, by uniknąć gniewu ojca. To przerażające, że dziecinna fantazja, podszyta strachem, uruchomiła spiralę przemocy, która doprowadziła do śmierci 42 osób.

Autor nie zatrzymuje się na poziomie faktów. Próbuje wejść "w cudzą skórę" – zarówno ofiar, jak i sprawców. Interesuje go nie tylko to, co się stało, ale dlaczego się stało. Jak to możliwe, że zwyczajni ludzie zamienili się w morderców? Jakie mechanizmy psychiczne i społeczne sprawiają, że człowiek potrafi odmówić drugiemu człowieczeństwa?

(cała rozmowa do posłuchania)

Mateusz Pakuła/fot. Sylwia Paszkowska

Historia o wzajemności i przypadkach

Mateusz Pakuła sięga po opowieść o swoim dziadku – nastolatku, który za antykomunistyczne wybryki trafił do kieleckiego więzienia. Wyszedł z niego tylko dlatego, że wyciągnął go Żyd – wysoko postawiony funkcjonariusz UB, któremu z kolei rodzina dziadka uratowała życie w czasie wojny.

To jest historia z lat 50. Mój dziadek jako nastolatek za szczeniackie, antykomunistyczne wybryki trafił do więzienia w Kielcach. Było to straszne więzienie, w którym torturowało i zabijało najpierw gestapo, a potem komuniści. Pewnie nie wyszedłby stamtąd żywy, gdyby nie Żyd, wysoko postawiony funkcjonariusz UB, pułkownik w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, który go uratował, odwdzięczając się za to, że rodzina mojego dziadka uratowała go w czasie II wojny światowej.

Ta historia wzajemności, ratunku, zbiegu okoliczności – staje się osią opowieści. Lemowska filozofia przypadku, o której mówi autor, uświadamia nam, jak kruche są nasze losy. Gdyby nie ten jeden gest w przeszłości, nie byłoby ani dziadka, ani jego córki, ani Mateusza.

To, co miało być prywatną historią rodzinną, staje się więc historią o uniwersalnym wymiarze – o ludzkiej przyzwoitości, o ślepych przypadkach, ale też o winie i odpowiedzialności.

To, co robi Mateusz Pakuła, można nazwać literaturą empatyczną. Opowiada o sobie, ale mówi do nas. Jego osobiste historie stają się uniwersalnymi opowieściami o śmierci, pamięci, winie i odpowiedzialności. Dzięki nim mamy szansę nie tylko poznać fakty, ale poczuć – a to zupełnie inna jakość zrozumienia.

"Skóra po dziadku" nie daje łatwych odpowiedzi, ale stawia ważne pytania. Przede wszystkim, daje nam szansę, by przez chwilę poczuć cudzą historię jak własną. Jakbyśmy sami weszli w cudzą, zbyt dużą, zbyt starą skórę.

Okładka książki "Skóra po dziadku"

Autor:

Sylwia Paszkowska

Komentarze (3)

Ppp

2025-04-12

Myślę, że jest kilka popularnych zjawisk MYLONYCH z antysemityzmem. Dzisiaj to np. słuszna krytyka działań rządu i służb Izraela. Kiedyś - osobista antypatia, gdy ktoś kogoś nie lubi i jest to niezależne od jego pochodzenia/wyznania. Albo konkurencja - konkurenta się nie lubi, niezależnie od jego wyznania/pochodzenia. Pozdrawiam.

Polak

2025-04-12

Działają tak,żeby IM się żyło lepiej a nam gorzej od NICH

polak

2025-04-12

Nacja która boi się krytyki,mają to w genach !!!

Kultura

Sport

Muzyka

Audycje

Podcasty

Kontakt

Ramówka

Studia nagraniowe

"Zanim się dowiedziałem, kim właściwie są Żydzi, już byłem antysemitą"

Przekazywany antysemityzm

Pogrom jako opowieść o strachu

Historia o wzajemności i przypadkach

Komentarze (3)

Dodaj komentarz

Najnowsze

60-latek, który zaatakował kobietę w Dębnie, usłyszał zarzut. Grozi mu dożywocie

300 tys. złotych dla krakowskich księgarń. Nabór do Funduszu Księgarskiego Krakowa Miasta Literatury UNESCO

„Rezydencja” – komediowy kryminał z Białym Domem w tle

Krakowianie uratowali drzewo na os. Ruczaj. Dąb z ul. Lipińskiego zmienił lokalizację

Abp Jędraszewski o aborcji w szpitalu w Oleśnicy: "Zamordowano niewinne dziecko"

Najniższy stopień zagrożenia lawinowego w Tatrach. Śnieg szybko znika

Dom z garażem w bryle – czy warto? Sprawdź funkcjonalne rozwiązania

Awans do ekstraklasy koszykarek z Bochni: "To historyczne wydarzenie"

Anna Maziuk: „Niedźwiedź nie szuka kłopotów – tylko jedzenia. Odstrzał to pomysł okrutny i bezsensowny”

Łukasz Sęk: "Prezydent Krakowa złoży życzenia wielkanocne na Rynku Głównym"

"Zanim się dowiedziałem, kim właściwie są Żydzi, już byłem antysemitą"

Przekazywany antysemityzm

Pogrom jako opowieść o strachu

Historia o wzajemności i przypadkach

Komentarze (3)

Dodaj komentarz

Najnowsze

60-latek, który zaatakował kobietę w Dębnie, usłyszał zarzut. Grozi mu dożywocie

300 tys. złotych dla krakowskich księgarń. Nabór do Funduszu Księgarskiego Krakowa Miasta Literatury UNESCO

„Rezydencja” – komediowy kryminał z Białym Domem w tle

Krakowianie uratowali drzewo na os. Ruczaj. Dąb z ul. Lipińskiego zmienił lokalizację

Abp Jędraszewski o aborcji w szpitalu w Oleśnicy: "Zamordowano niewinne dziecko"

Najniższy stopień zagrożenia lawinowego w Tatrach. Śnieg szybko znika

Dom z garażem w bryle – czy warto? Sprawdź funkcjonalne rozwiązania

Awans do ekstraklasy koszykarek z Bochni: "To historyczne wydarzenie"

Anna Maziuk: „Niedźwiedź nie szuka kłopotów – tylko jedzenia. Odstrzał to pomysł okrutny i bezsensowny”

Łukasz Sęk: "Prezydent Krakowa złoży życzenia wielkanocne na Rynku Głównym"

Kontakt

12 630 61 01

Wyślij wiadomość

Wyślij opinię