share
Wyrok wykonany… O agentach Gestapo w okupowanym Krakowie
Są odpowiedzialni za śmierć setek tysięcy ludzi, w przeciwieństwie do rozpracowujących ich żołnierzy AK na ogół uniknęli odpowiedzialności. O agentach krakowskiego Gestapo w historycznej odsłonie Koła Kultury mówić będzie dr Alicja Jarkowska historyczka, judaistka z Instytutu Historii UJ autorka i współautorka wielu publikacji dotyczących historii krakowskich Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, w tym donosicielstwa i agentury Gestapo, a także ostatnio wydanej książki zat. „Brunatna pajęczyna. Agenci Gestapo w okupowanym Krakowie i ich powojenne losy”. Program poprowadzi Jolanta Drużyńska. Środa 15 stycznia g. 21.05.
Funkcjonariusz niemieckiej policji pomocniczej kieruje ruchem ulicznym na skrzyżowaniu ulic Szczepańskiej i Sławkowskiej w Krakowie 1939 – 1945 / NAC
Gestapo stworzyło podczas II wojny światowej sprawnie funkcjonujące sieci agenturalne obecne niemalże w każdej przestrzeni życia : prywatnej, publicznej i zawodowej, przenikające do zakładów pracy, administracji miejskiej, struktur Polskiego państwa Podziemnego, konspiracji, teatrów, redakcji czasopism itd. W okupowanej Polsce działalność agentów spowodowała śmierć ogromnej liczby osób, którym należy przywrócić pamięć i sprawiedliwość
[…]
Status Krakowa różnił się od pozostałych miast okupowanego kraju. Od października 1939 roku, kiedy miasto zaczęło pełnić funkcję funkcję stolicy Generalnego Gubernatorstwa [...]w Krakowie znalazły swoje siedziby wszystkie ośrodki władzy okupacyjnej niższych i wyższych szczebli: dystryktowych, powiatowych i miejskich, oraz instytucji policyjnych i politycznych ( m. in rządu GG, Gestapo, Sipo, Kripo, Orpo, Schupo itd.).Szacuje się, że na przełomie 1943 i 1944 r w mieście stacjonowało ok. 4 tys. Niemieckich policjantów oraz 6-8 tys. Żołnierzy rozmaitych formacji, Pierwszym bezpośrednim rezultatem ustanowienia „stolicy” GG był napływ ogromnej liczby osób narodowości niemieckiej, które często przybywały do Krakowa z rodzinami. Wielkość niemieckiej populacji sięgała podczas wojny od 20 do 233 tys. Osób [..] Obecność tak wielu Niemców wpływała negatywnie na mieszkańców Krakowa, zwłaszcza ze przestrzeń miejską poddawano gwałtownej germanizacji. Miasto stało się także centralnym punktem działalności propagandowej władz GG, której celem było utrzymanie w społeczeństwa posłuszeństwa wobec okupanta. Szczególnie, że Kraków był drugim po Warszawie ośrodkiem konspiracji w GG. Wymagało to podjęcia przez władze okupowanego miasta odpowiednich środków zabezpieczających w postaci dobrze zorganizowanego aparatu policyjnego i rozbudowanej sieci agenturalnej.
Agenci gestapo byli narzędziem okupanta do kontrolowania, infiltrowania, aresztowania i zastraszania lokalnej społeczności, przede wszystkim związanej z Polskim Państwem Podziemnym i zagrażającej bezpieczeństwu III Rzeszy. W Krakowie gestapo stworzyło sprawnie działającą sieć agenturalną, która przekraczała granice, obejmując swoim zasięgiem wiele miast Generalnego Gubernatorstwa. Rozciągała się nawet na inne kraje europejskie, gdzie krakowscy agenci prowadzili aktywną działalność kontrwywiadowczą. Jej skutki odczuli szczególnie Polacy i Żydzi przebywający w Budapeszcie. Sieć agenturalna krakowskiego Gestapo przeplatała się z się z siecią tajnych współpracowników Abwehry
[..]
Szacuje się, że z krakowskim Gestapo przez cały okres II wojny światowej współpracowało od 900 do nawet ponad 2.tys. agentów różnej narodowości i wyznania, zwerbowanych zarówno na początku okupacji jak i pod koniec jej trwania.
(A.Jarkowska - „Brunatna pajęczyna. Agenci Gestapo w okupowanym Krakowie i ich powojenne losy” – wstęp – fragment)
Defilada wojska i policji przed gubernatorem Hansem Frankiem na pl. Adolfa Hitlera (Rynek Główny) w Krakowie w pierwszą rocznicę utworzenia Generalnego Gubernatorstwa. Widoczna trybuna honorowa - 26 10 1940 / NAC
Wskazał mnie Edmund Półtoraczek/ Koledzy proszę Was o pomstę
Jak zawsze w popielatym trenczu/w ładnym zielonym kapeluszu
Przywitał z Braunem się Strzemieńczyk/ Za chwilę pomścić ruszą !
Godzina siódma minut dziesięć/ Ulica Dolnych Młynów sześć.
Wiatr im od przyjaciół niesie/ Żołnierskie, pożegnalne „cześć”.
[..]
Konfident, zdrajca ciężko kroczy,/ spojrzał. Zbladł strasznie. Twarz z papieru.
Hipnotyzuje zdrajcy oczy/ Stalowe oko rewolweru.
Zatrzęsły się od huku ściany/Broń przemówiła swoją mową.
Wraz z hukiem upadł denuncjator/Z krwawiącą, przestrzeloną głową.
W podziemnej prasie komunikat/ Donosi czarny druku maczek:
wyrokiem sądu specjalnego/padł zdrajca Półtoraczek.
Eugeniusz Kolanko ps. Bard w wierszu pt. „Wyrok wykonany” opisał wyrok na kripowcu. Kolanko był jednym z trzech wykonawców wyroku na agencie 14 maja 1943 roku o godzinie 7.15 przy ul Dolnych Młynów.
( Cyt. za : A. Jarkowska „Brunatna Pajęczyna” )
Eugeniusz Kolanko został aresztowany przez Niemców i rozstrzelany w publicznej egzekucji na rogu Botanicznej /Lubicz w Krakowie 27 maja 1944 roku.
fot. fragment wystawy „Poeci podziemia. Słowo i czyn” w Muzeum AK w Krakowie w czerwcu 2024 r. Fot.JDruzynska
Agenci gestapo odpowiedzialni za śmierć setek tysięcy ludzi w przeciwieństwie do rozpracowujących ich żołnierzy AK na ogół uniknęli odpowiedzialności. Ich ofiary po zakończeniu wojny walkę z okupantem przypłacały długoletnim więzieniem lub śmiercią. Byli agenci Gestapo kontynuowali swoją konfidencką działalność ( współpraca z WUBP), świetnie dostosowując się do komunistycznej rzeczywistości. Wielu z nich pozostało w Krakowie bądź w pobliskich miejscowościach, zapewne potęgując w swoich ofiarach poczucie braku sprawiedliwości. Z kolei agenci, którzy uciekli do innych państw, często doczekali spokojnej starości, a niektórzy z nich przed najbliższymi przedstawiali się za bohaterów wojennych.
( A.Jarkowska - „Brunatna pajęczyna. Agenci Gestapo w okupowanym Krakowie i ich powojenne losy” – epilog – fragment)
