Wypalenie zawodowe – cichy wróg pracownika. Jak je rozpoznać i jak sobie z nim radzić?

Wypalenie zawodowe – co to właściwie oznacza?

Pojęcie "wypalenia zawodowego" jest używane niemal równie często jak depresja, ale czy rzeczywiście jest to jednostka chorobowa? Katarzyna Haler podkreśla, że wypalenie zawodowe nie jest oficjalnie uznawaną diagnozą medyczną.

Nie ma takiej diagnozy jak wypalenie. Wypalenie jest dodatkowym syndromem, czyli tak naprawdę jest to bardziej opis chronicznego stresu, którego doświadczamy w pracy, a z którym sobie nie możemy sami poradzić. Na gruncie wypalenia zawodowego, które się przedłuża, wyrastają objawy innych chorób, czyli właśnie depresji lub zaburzeń lękowych – wyjaśnia Katarzyna Haler.

Najczęstszym pierwszym objawem wypalenia zawodowego jest wyczerpanie – stan podobny do zmęczenia, ale znacznie głębszy. W przeciwieństwie do zwykłego zmęczenia, odpoczynek nie przynosi tu ulgi. Kolejnym symptomem jest spadek efektywności – czynności, które wcześniej były proste, nagle zajmują więcej czasu i wymagają większego wysiłku.

Wraz z postępującym wypaleniem zawodowym pojawia się cynizm. To nie jest cecha osobowości, lecz zmiana w podejściu do pracy i współpracowników. Pracownicy zaczynają odczuwać niechęć do klientów, pacjentów, uczniów czy zespołu. W skrajnych przypadkach prowadzi to do zgorzknienia – osoby, które wcześniej postrzegaliśmy jako normalne, zaczynają wydawać się roszczeniowe, męczące czy wręcz irytujące.

Te objawy tworzą błędne koło. Im bardziej ktoś jest zgorzkniały i niezaangażowany w pracę, tym mniej efektywnie pracuje, co z kolei prowadzi do dalszego spadku samooceny i jeszcze większego wyczerpania.

Work-life balance, work-life integration – jak znaleźć harmonię?

Przez wiele lat popularnym pojęciem był work-life balance, czyli równowaga między pracą a życiem osobistym. Obecnie ten model jest zastępowany przez work-life harmony lub work-life integration. Pandemia COVID-19 przyczyniła się do przenikania się życia zawodowego i prywatnego. Na początku wydawało się to wygodne – można było zrobić pranie między spotkaniami czy odebrać dziecko ze szkoły w trakcie pracy zdalnej.

W zaburzonej relacji między pracą a czasem wolnym nie ma ważnego momentu, w którym zamykamy swoje wewnętrzne przeżycie w tematach pracy np. o 17, a następnie mam już czas tylko dla siebie i dla rodziny. W momencie, gdy granica się rozlewa, trudniej jest mieć psychiczny rodzaj spokoju, że do jutra nie myślę o pracy. Nie jest to dobre z punktu widzenia psychologicznego, aczkolwiek wiele osób sobie to chwali ze względu na elastyczność. Powiedziałabym, że jest to takiego rodzaju sytuacja, gdzie musimy sobie wypracować własny rytuał, który pomaga nam postawić kropkę – mówi Katarzyna Haler.

Są jednak profesje, w których praca nigdy się nie kończy. Dziennikarze, pisarze, lekarze na dyżurach czy nauczyciele sprawdzający klasówki w domu – to tylko niektóre przykłady zawodów, gdzie granica między pracą a życiem prywatnym jest niezwykle płynna. W takich przypadkach kluczowe staje się umiejętne zarządzanie swoją energią psychiczną.

Współczesny świat obciąża nas dodatkowo przez nadmiar bodźców – media społecznościowe, szokujące wiadomości, ciągły dostęp do informacji. Wszystko to może prowadzić do przeciążenia, stresu i w konsekwencji – wypalenia zawodowego. Dlatego tak ważne jest świadome dbanie o swoje zasoby psychiczne i ograniczanie zbędnych stresorów.

Konflikty interpersonalne – jak radzić sobie z trudnymi relacjami?

Konflikty w pracy są nieuniknione – wszędzie, gdzie współpracują ludzie, pojawiają się różnice zdań i napięcia. Warto jednak rozróżnić zdrowe konflikty, wynikające z naturalnych różnic w charakterach i potrzebach, od sytuacji bardziej problematycznych. Wiele osób ma tendencję do myślenia, że jeśli w zespole pojawia się ktoś, z kim trudno się dogadać, to jedynym rozwiązaniem jest zmiana pracy. Jednak nie da się lubić wszystkich i nie wszyscy będą lubić nas – i to jest całkowicie normalne. Kluczem do radzenia sobie w takich sytuacjach jest skuteczna komunikacja, asertywność i jasne określanie swoich potrzeb oraz granic.

Niepokojącym sygnałem jest sytuacja, w której współpracujemy z kimś, kto znęca się nad nami. Kiedy zachodzi jakiegoś rodzaju mobbing, naruszanie granic, wtedy oprócz tego, że wdrażamy klarowną komunikację, możemy potrzebować dalszego wsparcia działu HR. Czasem wybrnięcie z sytuacji polega na tym, że szukamy sprawiedliwości wewnątrz organizacji. Ostatecznie może się zdarzyć, że trzeba zmienić pracę. Pamiętajmy jednak, że pracodawca jest zobowiązany chronić nas przed przemocą i mobbingiem – mówi Katarzyna Haler.

Jednym z problemów, które dotykają pracowników, jest brak odwagi do zgłaszania nieprawidłowości – zwłaszcza jeśli sprawcą jest przełożony. Często osoby dotknięte nieprzyjemnym traktowaniem próbują bagatelizować sytuację, myśląc, że „przesadzają” lub „nie starają się wystarczająco”. W takich przypadkach warto rozmawiać z innymi współpracownikami – jeśli więcej osób odczuwa to samo, łatwiej podjąć działanie. Wspieranie się nawzajem i otwarte mówienie o problemach może pomóc w ich rozwiązaniu.

Warto pamiętać, że nasze emocje, reakcje i przekonania dotyczące pracy nie zawsze wynikają z bieżącej sytuacji – często są efektem wcześniejszych doświadczeń i wzorców. Dlatego praca nad komunikacją, odpornością psychiczną i umiejętnością radzenia sobie z emocjami to coś, co może znacząco poprawić nasze funkcjonowanie w miejscu pracy i poza nim.

(Cała rozmowa do posłuchania)