Tysiąclecie contra Millenium czyli Gomułka contra Wyszyński

W 1966 roku mijało tysiąc lat, odkąd książę Polan Mieszko I przyjął chrzest, a tym samym wprowadził Polskę w krąg cywilizacji chrześcijańskiej. Wydawałoby się, że znaczenie tego faktu dla dalszych losów Polski trudno było przecenić. A jednak…

A jednak w 1966 r. Polska pozostawała w strefie wpływów Związku Radzieckiego i jego komunistycznej ideologii. Dla rządzących Polską komunistów okrągła rocznica przynależności Polski do kręgu cywilizacji chrześcijańskiej (a więc – historycznie rzecz ujmując – do Zachodu) była prawdą trudną do przyjęcia. Kościół katolicki w Polsce, który szykował się do świętowania Millenium, był żywym dowodem, że komunizm nie jest dla większości Polaków naturalnym stanem rzeczy, lecz rzeczywistością zewnętrzną i narzuconą siłą. Na dodatek na czele tego Kościoła stał kard. Stefan Wyszyński, o którym można powiedzieć wszystko, ale nie to, że doceniał dobrodziejstwa komunizmu – przeciwnie, uważał on, ustrój zainstalowany tu w 1944/1945 r. jest niszczący nie tylko dla wiary katolickiej, ale i w ogóle dla narodowej tożsamości Polaków.

AIPN/Katowice

W takich to okolicznościach ideowych wybuchł konflikt państwo – Kościół o sposób obchodów tej rocznicy. Jego preludium był list biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 r. – list odważny i profetyczny, ale wtedy stanowiący dogodny pretekst do ataków na Kościół. Tak więc rocznica chrztu księcia Mieszka rozgrywała się w Polsce tysiąc lat później jako konflikt. Odbywały się równoległe (i konkurencyjne) obchody: z jednej strony Tysiąclecia Państwa Polskiego, z drugiej zaś – Millenium Chrztu Polski. Pierwsze miały legitymizować istniejący ustrój i umacniać rządząca ekipę, drugie go delegitymizowały, tym bardziej, że władza posuwała się do decyzji tyleż drastycznych, co groteskowych, np. „aresztując” obraz jasnogórski, na co odpowiedzią Kościoła była peregrynacja pustych ram. Wydaje się, że, właśnie z powodu toporności propagandy antykościelnej, zwycięskim w tej konfrontacji okazał się Prymas Wyszyński, a pokonanym – I Sekretarz Władysław Gomułka.

(rg/ ipn/jd)