Idea utworzenia Szlaku Kultury Wołoskiej zrodziła się w Wiejskim Ośrodku Kultury w Ochotnicy Górnej. Koncepcję wsparli miejscowy Oddział Związku Podhalan, a także środowiska akademickie krakowskich uczelni. Budowa szlaku to jednak wielkie przedsięwzięcie, ponieważ ma objąć swoim zasięgiem cały szlak wędrówek Wołochów wzdłuż łuku Karpat. Misja byłaby praktycznie niemożliwa bez zaangażowania górali Beskidu Śląskiego. Podejmują oni starania o odrodzenie pasterstwa beskidzkiego.
Wołosi nazywani "Ojcami Europy" dotarli do Polski około XV wieku. Przemieszczali się od strony Bieszczad, przez Beskid Niski, Sądecki, Gorce, Podtatrze, Beskid Żywiecki i Śląski w kierunku Moraw. Wywodzili się prawdopodobnie z Półwyspu Bałkańskiego. Była to grupa niejednorodna etnicznie.
Przynieśli ze sobą przede wszystkim sztukę wypasania owiec. Pokazali, że w górach można żyć. Organizowali się w rody, na których czele stali kniaziowie. Ich kolonizacja była oparta na prawie wołoskim dającym możliwość wolnego poruszania się, swobodnego noszenia broni czy brak konieczności odrabiania pańszczyzny na rzecz właściciela ziemi w zamian za daninę w postaci serów lub dwudzieszczyzny od owiec bądź dziesięciny od wypasu świń.
Na Śląsku ich osadnictwo było związane z królem węgierskim Maciejem Korwinem. Miał korzenie wołoskie i był jednym z najpotężniejszych władców Europy. Korwin był również królem Czech i Śląska. Wiedząc w jaki sposób można góry zagospodarować, nadał Wołochom Wielką Kartę Praw i Swobód. W czasie niepokojów tureckich, Księstwa Śląskie budują szańce, potężne fortyfikacje na granicach z Węgrami. Obsadę tych szańców stanowią wybrańcy wołoscy - mówił w audycji Przed Horyzontem Józef Michałek, wojewoda wołoski
Pasterze wołoscy umiejętność wypasu opanowali do perfekcji. Wędrowali ze stadami na pastwiska, a po sezonie wracali do zimowych siedlisk. Wznosili szałasy, w których gospodarował baca. W pasieniu i dojeniu pomagali mu juhasi.
Przełomowe wręcz znaczenie w kontekście efektywnej gospodarki wysoko w górach miał wyrób sera podpuszczkowego.
Dziedzictwo wołoskie
Najważniejszymi i zarazem najciekawszymi miejscami dziedzictwa kultury wołoskiej są bacówki, gdzie tradycje pasterskie są żywe. Szałasów w Małopolsce należy szukać na halach w Pieninach, Gorcach, Tatrach, w dolinie Dunajca, na Orawie czy w okolicy Babiej Góry.
Jaworki, Ruś Szlachtowska. Dolina wysiedlonych Łemków, czyli rdzennych mieszkańców. Dzisiaj jest tam dziewięć szałasów, czyli pasterskich gospodarstw. Tam jest zachowany krajobraz pasterski. Jeden z najpiękniejszych i unikatowych w tej części Europy. Uważam, że powinien tam powstać pasterski park kulturowy. Jest na to szansa, ponieważ te tereny należą do Skarbu Państwa - dodawał Józef Michałek
Dziedzictwem wołoskim są też same hale i polany. Wołosi zajmowali naturalne hale wypasowe, jak i tworzyli nowe wypalając połacie lasów. Ponadto, wpływ wołoski widać również w układzie poszczególnych wsi.
Istotą zachowania kultury wołoskiej czy pasterskiej są jednak żywe do dziś praktyki i zwyczaje. Sezon rozpoczyna redyk wiosenny - uroczyste wyjście owiec, a zamyka redyk jesienny, będący powrotem z hal. Bacowie wyrabiają według starej receptury oscypki, bundz oraz bryndzę. Ponadto, istotne są elementy pasterskiego stroju, folklor muzyczny, gwara, umiejętność wytwarzania instrumentów muzycznych i zdobienia przedmiotów codziennego użytku.
Fot. Piotr Korczak
Świadectwo wspólnoty ludzi gór
Szlak Kultury Wołoskiej to odtwarzane obecnie ślady działalności pasterskiej Wołochów na obszarze Karpat, na pograniczu polsko-słowackim, gdzie przez setki lat wypas owiec był decydującym czynnikiem gospodarki człowieka. Pasterstwo miało dominujący wpływ na kształtowanie się kultury materialnej i duchowej ludności tu osiadłej. Dziś pamięć o tym bardzo szybko ginie, co prowadzi do zaniku wspólnej tożsamości regionalnej pogranicza. Szlak Kultury Wołoskiej niesie przesłanie o wspólnocie kulturowej ludności Karpat i Bałkanów. Ma szczególną rolę kształtując postawę otwartości, buduje wzajemne kontakty, wymianę wiedzy i doświadczeń. Dla osób zainteresowanych kulturą obszarów pogranicza Szlak Kultury Wołoskiej jest świadectwem wspólnoty ludzi gór.
Projekt "Na Wołoskim Szlaku" zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego.
Radio Kraków informuje,
iż od dnia 25 maja 2018 roku wprowadza aktualizację polityki prywatności i zabezpieczeń w zakresie przetwarzania
danych osobowych. Niniejsza informacja ma na celu zapoznanie osoby korzystające z Portalu Radia Kraków oraz
słuchaczy Radia Kraków ze szczegółami stosowanych przez Radio Kraków technologii oraz z przepisami o ochronie
danych osobowych, obowiązujących od dnia 25 maja 2018 roku. Zapraszamy do zapoznania się z informacjami
zawartymi w Polityce Prywatności.
