Przemoc emocjonalna w relacjach. Kiedy powiedzieć 'dość'?

Czym jest przemoc psychiczna i jak ją rozpoznać?

Mechanizmy oddziaływania na psychikę drugiego człowieka mogą być złożone i trudne do zidentyfikowania, a ich celem jest często kontrola nad drugą osobą, poczucie władzy i wpływu. Jak zaznacza Urszula Struzikowska-Marynicz, przemoc psychiczna wiąże się z intencjonalnym działaniem, które ma na celu wywołanie konkretnego efektu – podporządkowania, zastraszenia czy manipulacji. Dla sprawcy często staje się narzędziem, którego skuteczność sprawia, że zachowanie to jest powtarzane i wchodzi w cykl.

Niezatrzymana przemoc może być powtarzana w cyklicznych zjawiskach. Jest moment narastania, wybuchu, później przeprosiny, miodowy miesiąc. Natomiast istnieje pewne ryzyko, kiedy ten cykl się zamknie i powtarza, że z czasem skala agresji i zjawisk przemocowych będzie rosła. Faza wybuchu, gwałtownego rozładowania napięcia, jest coraz bardziej intensywna. Miodowy miesiąc się skraca, aż zanika. Relacja funkcjonuje wtedy troch jak tramwaj - od zajezdni do zajezdni, od rozładowania napięcia do naładowania go z powrotem - wyjaśnia Urszula Struzikowska-Marynicz

Różnice między przemocą, agresją i konfliktem

Konflikty są naturalną częścią życia i relacji międzyludzkich, mogą dotyczyć zarówno relacji z innymi, jak i tych wewnętrznych – z samym sobą. Z kolei agresja jest impulsywną reakcją, która, choć może wyrządzać szkody, nie zawsze wynika z długoterminowej intencji, jak ma to miejsce w przypadku przemocy.

Agresywni możemy być wszyscy, niekoniecznie wykorzystując tę agresję do osiągania celów. Może to być nasza spontaniczna reakcja, kiedy gdzieś na głębszym poziomie swojego przeżywania czujemy, że nie mamy wyboru, czujemy się zaszczuci, jesteśmy przerażeni. Możemy wtedy odstraszać przeciwnika, możemy próbować z nim walczyć, zaatakować. Często motywem działania jest lęk i to wszystko może się odbywać bardzo impulsywnie, reaktywnie - mówi Urszula Struzikowska-Marynicz

Przemoc różni się od agresji intencjonalnością i celowością. To świadome zachowanie ukierunkowane na osiągnięcie określonych korzyści kosztem drugiej osoby. Natomiast agresja bywa spontaniczną reakcją na zagrożenie lub stres. Ważnym aspektem agresji jest jej powszechność – każda osoba może odczuwać agresywne impulsy. Kluczem jest świadomość ich istnienia, co umożliwia ich kontrolowanie i przeciwdziałanie.

Trauma jako konsekwencja przemocy

Trauma, rozumiana jako „rana” (od greckiego słowa trauma), często jest skutkiem przemocy psychicznej. Doświadczenie traumy pojawia się, gdy zagrożone jest podstawowe poczucie bezpieczeństwa i stabilności. Ofiary przemocy psychicznej mogą odczuwać długotrwałe skutki emocjonalne i psychiczne, które wymagają odpowiedniego wsparcia i terapii

Trauma relacyjna to jedno z najtrudniejszych doświadczeń emocjonalnych, które dotyka nas w sferze najbliższych relacji. Dziecko, które staje się świadkiem przemocy wobec jednego z rodziców, nie tylko traci poczucie bezpieczeństwa, ale również zaczyna odczuwać lęk przed zostaniem kolejną ofiarą oprawcy. Gdy rodzina, która powinna być schronieniem, staje się źródłem zagrożenia, dziecko nie ma możliwości zbudowania obrazu świata jako miejsca bezpiecznego i stabilnego.

Gaslighting

We współczesnej psychologii pojawia się wiele nowych terminów, a wśród nich znalazł się gaslighting, czyli forma manipulacji, która odbiera człowiekowi poczucie wartości i autonomii. W praktyce gaslighting polega na podważaniu uczuć, doświadczeń i kompetencji drugiej osoby. Manipulator, zwany gaslighterem, buduje relację zależności, w której ofiara stopniowo traci wiarę we własne zdolności i prawdziwość swoich odczuć. Zaczyna szukać potwierdzenia i aprobaty u manipulatora, tracąc poczucie samodzielności i wolności emocjonalnej.

Gaslighting prowadzi do dezorientacji, niskiej samooceny i trudności w podejmowaniu decyzji. Jest to szczególnie niszczące, ponieważ ofiara często nie zdaje sobie sprawy z tego, co dzieje się w relacji, dopóki szkody nie są bardzo zaawansowane.

Ghosting – zniknięcie

Innym zjawiskiem, które zyskało nową nazwę, jest ghosting – nagłe zniknięcie z relacji bez wyjaśnienia.

Ghosting to nie jest nowe zjawisko, ale teraz nazywamy stare mechanizmy w nowy sposób. To jest takie duchowanie, czyli znikanie z relacji, szczególnie trudne dla osoby, która doświadcza nagłego zniknięcia partnera. Taka osoba może obwiniać siebie za to, że zrobiła coś źle, że przestraszyła drugą osobę, albo może przekroczyła czyjeś granice. Czasem człowiek porzucony może też myśleć, że drugiej osobie coś się stało - wpadła pod samochód lub potrzebuje pomocy. Ghosting generuje bardzo dużo lęków - mówi Urszula Struzikowska-Marynicz

Zjawisko to jest szczególnie bolesne, gdy pojawia się w bliskich relacjach, ale bywa również obecne w sferze zawodowej. Niezależnie od kontekstu, ghosting pozostawia trwałe emocjonalne blizny, które trudno jest wyleczyć bez wsparcia z zewnątrz.

"Benching" i instrumentalne traktowanie relacji

Benching, czyli „odsyłanie na ławkę rezerwowych”, to kolejna forma nadużycia relacyjnego. Polega na traktowaniu ludzi jako opcji – wybieraniu spośród nich w zależności od chwilowych potrzeb, np. decyzji o tym, z kim spędzić czas. Taka postawa często ignoruje wcześniejsze zobowiązania wobec innych osób, stawiając własne potrzeby ponad empatią i szacunkiem dla drugiego człowieka. Ludzie są tu sprowadzani do funkcji, które mogą pełnić dla osoby decydującej. W ten sposób benching może dotyczyć nie tylko pojedynczych spotkań, ale i długoterminowych relacji, w których jedna osoba czeka na „lepszą opcję”, nie uwzględniając emocji i nadziei drugiej strony. To manipulacja, która podważa szczerość i zaufanie w relacji.

Autorefleksja: klucz do rozwoju i zdrowych relacji

Autorefleksja i samoświadomość są niezbędne w zrozumieniu własnych działań, emocji i relacji z innymi ludźmi. To nie tylko sposób na zapobieganie przemocy psychicznej, ale również na budowanie zdrowszych, bardziej szczerych więzi. Ważne jest, aby nie postrzegać problemu nadużyć jako czegoś odległego, dotyczącego jedynie innych osób, o czym można usłyszeć w mediach. Przemoc psychiczna to problem, który może dotyczyć każdego z nas, zarówno jako ofiary, sprawcy, jak i świadka.

Zrozumienie siebie i swoich relacji z innymi to pierwszy krok do zmian, które mogą poprawić jakość naszego życia. Dzięki autorefleksji możemy nie tylko rozpoznać swoje emocje, ale także uniknąć toksycznych wzorców, które niszczą nasze relacje z innymi. Takie podejście pozwala na budowanie głębszych i bardziej autentycznych więzi, które opierają się na wzajemnym szacunku i zrozumieniu.

(cała rozmowa do posłuchania)