Zdjęcie Józefa Piłsudskiego z kartoteki Ochrany zrobione po aresztowaniu w Łodzi w 1906 r /AIPN
„Wydawać by się mogło, że o Józefie Piłsudskim wiadomo już właściwie wszystko – pisze w broszurze wydanej przez krakowski oddział IPN pt „Józefa Piłsudskiego pojedynek z Imperium „ - Włodzimierz Suleja [… ] Obok prasowej publicystyki, popularnych ujęć czy okolicznościowych dywagacji pojawiają się także opracowania naukowe, niekiedy wydatnie poszerzające funkcjonujący w historiografii obraz Piłsudskiego”.
Większość opracowań powstaje na podstawie znanych historykom od lat źródeł, nowe spojrzenie na działalność Józefa Piłsudskiego wprowadzają dokumenty, do których dotarł w rosyjskich archiwach krakowski historyk Henryk Głębocki. To dokumenty wytworzone przez rosyjską tajną polityczną policję, instytucję nieznaną przed rozbiorami w Rzeczpospolitej.
List gończy za Józefem Piłsudskim. Fot. AIPN
„ Szczególnie w Rosji - pisze Henryk Głębocki odgrywała ona zawsze rolę szczególną, jako jeden z najważniejszych instrumentów władzy, ze względu na ciągłość swych struktur, metod i kadr oddanych służbie imperium, które ze swej natury pozostało do końca państwem policyjnym […] los Polski zniewolonej i próby odzyskania przez nią niepodległości zawsze łączyły się ze zmaganiami z obcą tajną policją. Dotyczyło to także jej zatrutej spuścizny, tak po 1918, jak i 1989 roku.
Kluczową rolę tajnej policji w dziejach samego imperium, jak i oporu wobec niego, uświadamiają przepastne zasoby pozostawionych archiwów - podkreśla krakowski historyk. Dokumentują one losy krajów i narodów podbitych przez państwo carów, w tym również Polaków wieku Wielkiej Niewoli, historię kolejnych pokoleń, ich słabości, kolaboracji, rozpaczy, ale i niezłomnego oporu, wolnościowych zrywów, postaw i czynów, których jedyny nieraz zapis ocalał właśnie w policyjnych raportach i dossier. Dziwi więc, że w badaniach i dokumentowaniu działalności jednej z najważniejszych w tym kręgu postaci, Józefa Piłsudskiego, tak mało wykorzystywano dotąd tego rodzaju źródła. Naszą wiedzę o ponad trzydziestoletnich zmaganiach przyszłego Naczelnika Państwa, jak i całego jego pokolenia o niepodległość mogą dopełnić odnalezione ostatnio, głównie w rosyjskich archiwach, dokumenty carskiej Ochrany. Źródła policyjne, choć otwierają dość specyficzną perspektywę, są trudne do zastąpienia, dokumentując działalność Piłsudskiego zwykle w formie akt kolejnych spraw prowadzonych przeciwko „Ziukowi”, „Wojnarowskiemu”, „Wiktorowi” czy „Mieczysławowi”, takie bowiem pseudonimy nosił Komendant w swym „życiu nielegalnym”.
(„Józefa Piłsudskiego pojedynek z Imperium 1887 – 1917" Kraków 2018 / IPN)
Opr. JD
