To już siódmy cmentarz polski w Afryce kompletnie odbudowany przez ekspedycję krakowskich historyków. Nekropolia to śład po Sybirakach, którzy do  Tanzanii  trafili po podpisaniu układu Sikorski - Majski w 1941. Opuścili oni Związek Radziecki z armią generała Władysława  Andersa i przez Iran trafili do Afryki, gdzie zorganizowano dla nich specjalne osiedla. "W archiwum narodowym w Tanzanii odnaleźliśmy wiele polskich dokumentów" - powiedział prof. Hubert Chudzio  z Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzęń i Przesiedleń przy Uniwersytecie Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.

Z Polską Armią z ZSRR wyszło około 38 tys. cywili. Kobiety, dzieci oraz mężczyźni niezdolni do służby wojskowej trafili do obozów przejściowych, potem  znaleźli schronienie w Persji, Indiach, Libanie, Palestynie, Nowej Zelandii, Meksyku i Afryce. Do tej ostatniej przesiedlono najwięcej, bo ponad 18 tys. Polaków. W sumie założono 22 osiedla na terenie Afryki Wschodniej i Południowej. Największe z nich było Tengeru (ok. 5 tys. mieszkańców) w Tanzanii, położone na wysokości 1200 m. n.p.m. w masywie Kilimandżaro,  Masindi (ok. 4 tys.) w Ugandzie i  Koja (ok. 3 tys.) nad brzegiem Jeziora Wiktorii, w Ugandzie.  Po polskich osiedlach pozostały cmentarze, do których trafili młodzi naukowcy z Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń  w Krakowie.

Podczas kilku wypraw do Afryki historycy z Krakowa  odnaleźli  na 14 cmentarzach ponad 520 polskich grobów. Do dziś udało się znaleźć 3 księgi zgonów z największych polskich cmentarzy w Tengeru, Koji oraz Kidugali. Dzięki nim można poznać nazwiska zmarłych, ale  również ich  wiek i przyczyny śmierci.
Projekt realizowany był we współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ambasadą RP w Dar es Salaam i Fundacją „Przeszłość nie wraca, ale nie umiera”.

Czym zajmuje się Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UKEN?

Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UKEN jest jedyną tego typu w Polsce jednostką uniwersytecką, która zajmuje się profesjonalnym dokumentowaniem tzw. przymusowych migracji ludności polskiej, zgodnie ze statutem: od czasów konfederacji barskiej po okres represji komunistycznych, w tym zesłańców na Sybir, wypędzonych ze swych domów przez niemieckiego okupanta w czasie II wojny światowej, a także szeroko pojętych przesiedleń.

Tzw. „oral history” to dość nowa w Polsce (na Zachodzie wykorzystywana od dziesięcioleci) metoda badań naukowych. Obecnie szczególnie sprzyjają jej nowoczesne środki i techniki audiowizualne, którymi posiłkuje się Centrum wdrażając prekursorskie metody dokumentacji i archiwizacji źródeł (kierownik zespołu realizował tego typu zadania już w połowie lat 90. XX w.). Umożliwia to nagrywanie, gromadzenie, opracowanie i archiwizację źródeł/danych oraz przygotowywanie materiałów opartych na tych źródłach do upowszechniania i publikacji. Na bazie relacji źródłowych, jakimi są wywiady ze świadkami historii, badania naukowe realizowane przez zespół są dużo szersze i mogą w nich uczestniczyć specjaliści z różnych dziedzin nauki. Oprócz relacji, gromadzony zbiór wzbogacają materiały z archiwów domowych (czasem będących już w posiadaniu kolejnych pokoleń), do których często poza członkami zespołu nie dotarł żaden profesjonalny historyk czy archiwista.

Zespół młodych historyków - kiedyś studentów, dziś doktorów - pod kierunkiem prof. Huberta Chudzio odkrył i pozyskał wiele skarbów naszej historii. Tej, o której długo nie mówiono. Prowadzone są projekty o charakterze naukowym i badawczym. Realizowane są one w kraju i poza jego granicami. Wykonując swoje zadania Centrum współpracuje z różnego rodzaju partnerami, takimi jak: jednostki naukowe, muzea, stowarzyszenia i fundacje, instytucje państwowe, jednostki samorządu terytorialnego, ambasady, konsulaty, organizacje polonijne. Od 2011 r. w ramach kilkunastu projektów prowadzono działania m.in. w Polsce, Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie, Kazachstanie, Izraelu, Zambii, Zimbabwe, RPA, Ugandzie, Rumunii, Serbii.

W reportażu dział wzięli: dr Alicja Śmigielska, prof. Hubert Chudzio i dr Adrian Szopa z Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UKEN w Krakowie. W audycji wykorzystano archiwalne nagrania Anny Gęgotek, Zdzisława Momota.