Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie powstało w 1854 roku, jako pierwsza tego typu instytucja na ziemiach polskich. Inicjatorem jego powołania był Walery Wielogłowski, działacz społeczny, polityczny, wydawca, poseł na Sejm Krajowy Galicji I kadencji, właściciel dóbr Rybna. Posiedzenie inaugurujące działalność Towarzystwa odbyło się 21 stycznia 1854 roku w gmachu Szkoły Technicznej przy ul. Gołębiej 22, a przewodniczył mu Ambroży Grabowski, znany dziejopis Krakowa.
„Jednym z głównych celów Towarzystwa - przypomina Przemysław Witek - było: 'tworzenie i szerzenie zamiłowania do sztuk pięknych, oraz pomoc moralna i materialna artystom', a także tworzenie własnej kolekcji dzieł sztuki. Została ona zapoczątkowana darem, jednego z członków Dyrekcji Władysława Dąmbskiego, który przekazał Towarzystwu ok. 200 obrazów ze swoich zbiorów. Przez zgoła pięćdziesiąt lat Towarzystwo nie miało swojej siedziby, tułało się od miejsca do miejsca. Pierwszą siedzibą były wynajmowane pomieszczenia w Pałacu Karola Larischa, następnie przeniosło się do odbudowanego po pożarze z 1850 roku obecnego Pałacu Biskupiego, a potem, obok Muzeum Narodowego, zajęło część sal w Sukiennicach. Nie było to jednak wystarczające miejsce na działalność wystawienniczą Towarzystwa, w związku z czym zaczęło się ono starać o własną siedzibę. W 1867 roku za sprzedaną „Lithuanię” Grottgera uzyskało teren pod budowę gmachu przy placu Szczepańskim. Został rozpisany konkurs architektoniczny, który wygrał mało wtedy znany w Krakowie Franciszek Mączyński. Budowę Pałacu Sztuki ukończono w maju 1901 roku.”
Sale TPSP, przez wiele lat jedynej instytucji wystawienniczej w Krakowie, stały się miejscem debiutów najwybitniejszych artystów polskich m.in. Jana Matejki, Juliana Fałata, Włodzimierza Tetmajera, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Jacka Malczewskiego i innych. Wiele ich dzieł, a także późniejszych twórców znajduje się w bogatej kolekcji Towarzystwa.
„Ta tradycja budowania własnej kolekcji kontynuowana jest do dzisiaj. Została wznowiona w 1996 roku kiedy to ukonstytuował się tzw. odrodzony zarząd Towarzystwa z Kazimierzem Witkiem jako prezesem. Po latach przerwy (II wojna światowa, czasy PRL-u) powrócono do gromadzenia zbiorów.”
Skarby TPSP można oglądać podczas wystaw z cyklu: „Z kolekcji Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie”. Ta najnowsza odsłona jest wyjątkowo bogata, bo wpisuje się w jubileusz 170- lecia istnienia Towarzystwa. Na ekspozycji zgromadzono m. in. prace znane z wielu pokazów, z licznych reprodukcji jak np. obrazy Mehoffera, Wyspiańskiego, Wyczółkowskiego ale także ich mniej znane : szkice, rysunki, grafiki pochodzące w dużej mierze z rodzinnej kolekcji Estreicherów, przekazanej TPSP przez ostatniego z rodu wieloletniego dyrektora Towarzystwa znanego historyka sztuki, encyklopedystę, prozaika prof. Karola Estreichera.
„Te wielkie obrazy jak np. „Nike” Malczewskiego można znaleźć w książkach poświęconych ich twórcom - mówi Anna Joniak. Natomiast szkice, drobne grafiki, rysunki rzadko pojawiają się na wystawach, a to właśnie w nich widać kunszt tych artystów. Patrząc na nie, można zobaczyć, że oni naprawdę umieli rysować i to co namalowali, to zostało dobrze przez nich przemyślane. Czasem zdarzają się rysunki, na których widać, że dany artysta ćwiczył, próbował, robił różne przymiarki do konkretnej pracy. Jeśli chodzi o szkice to Towarzystwo jest właścicielem - dzięki rodzinnym zbiorom Estreicherów - dużej kolekcji bardzo wczesnych rysunków Stanisława Wyspiańskiego, który był szkolnym kolegą Stanisława Estreichera [późniejszego historyka prawa, bibliografa]. Również w przypadku Mehoffera prezentujemy niepokazywane dotąd szerzej dwa obrazy: „Wisła pod Niepołomicami” oraz bardzo piękny portret Heleny Longchamps de Bérier [żony Stanisława Estreichera, matki Karola]. Oba pochodzą właśnie z kolekcji podarowanej TPSP przez Karola Estreichera. Podobnie jest z pokazywanymi na wystawie pracami Leona Wyczółkowskiego, który przyjaźnił się od czasów szkolnych z Tadeuszem Estreicherem ,znanym później fizykiem i chemikiem, asystentem Karola Wróblewskiego. Dla swoich kolegów - artystów Tadeusz wymyślił nową metodę graficzną, która nazywa się fluoroforta i dla nich wykonywał tą metodą grafiki, których kilka zobaczyć można także na wystawie.”
Na ekspozycji pokazane zostały również m.in. prace: Stanisława Kamockiego, Janiny Konarskiej, Todora Grotta, Konstantego Laszczki, Xawerego Dunikowskiego. Zaprezentowane zostały rysunki ze szkicowników z podróży Franciszka Mączyńskiego, jak również jego autorskie projekty architektoniczne Pałacu Sztuki.
"170 lat Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Kolekcja dzieł sztuki TPSP" - wystawa w Pałacu Sztuki w Krakowie 12.09 – 3.11 2024