Ewolucja ukształtowała homo religiosus. Ateizm jest jak bieganie ultramaratonu, to trzeba wyćwiczyć

Od tego wyobrażonego lwa już tylko krok do ducha, demona, bóstwa. Skoro nie możemy go dostrzec, nie wiemy, gdzie jest, ale wierzymy, że jest od nas silniejszy i zagraża naszemu istnieniu, zrobimy wszystko, by go udobruchać, zapobiec wybuchowi jego gniewu. Później będziemy go też prosić o pomoc i opiekę.

Ten mechanizm animistyczny, twierdzi dr Czeremski, jest znacznie starszy niż człowiek. „Nie tylko ludzie są takimi paranoikami na punkcie dopatrywania się życia, tam, gdzie go nie ma. Prawdopodobnie w zasadzie wszystkie wyżej zorganizowane zwierzęta mają ten sam odruch. Jest to po prostu taki system bezpieczeństwa, który zwiększa wartości przystosowawcze żywych organizmów”.

Także rytuał, kolejny nieodzowny (wydaje się) element religii, ma źródła już w świecie zwierząt. Dr Czeremski: „w punkcie wyjścia mamy nadanie znaczenia dodatkowego pewnym praktycznym sposobom poczynania sobie zwierząt. Powiedzmy, ptaki mają zdolność do latania, ale samą umiejętność machania skrzydłami mogą też wykorzystać do przekazywania pewnych informacji na przykład godowych. I to miałaby być taka baza, z której wyrastają później bardziej złożone ceremonie, w których przemyca się też pewne treści o charakterze światopoglądowym, religijnym”.

By powstała pełnoprawna religia potrzebna jest jeszcze instytucjonalizacja instynktu religijnego. Dr Czeremski: „Daniel Dennett miał taką ładną metaforę, w której sięgał do rozwoju muzyki. Na początku mamy takiego ludowego grajka, który tam na flecie coś sobie pogrywa, a dopiero później pojawia się korporacja, która żyje zawodowo z tej muzyki i ona zaczyna teoretyzować”.

Ta „korporacja” uzupełnia i obudowuje pierwotny mit w dodatkowe modele. Modyfikuje go. By mogła to robić w sposób trwały, potrzebny był jeden z najważniejszych wynalazków ludzkości – pismo. Dr Czeremski: „to ono pozwala utrwalać bardziej złożone, trudniejsze sposoby ujmowania rzeczywistości, niż ten instynktowny mityczny sposób”.

I mamy współczesność. Z setkami wyznań i religii, kultami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie, kulturami, powstanie i rozwój których warunkowane jest religiami wyznawanymi przez ich członków. Skoro jednak, jak twierdzi dr Czeremski: „fundamentem zjawiska religii jest gatunkowo wdrukowany sposób działania ludzkiego umysłu i dlatego nigdy nie znaleźliśmy społeczności, która nie rozumiałaby tego, czym jest religia”, to skąd wielka fala ateizmu we współczesnym świecie?

Dr Czeremski: „to nie jest takie proste, bo to całkowite odrzucenie religii w postaci ateizmu, to tylko jeden z wariantów. Częściowo to jest raczej deinstytucjonalizacja, prywatyzacja religii, natomiast oczywiście interesujące jest, skąd w ogóle ateizm. Powiedzmy z tych samych powodów, dla których niektórzy są w stanie przebiec ultramaraton, to trzeba wyćwiczyć. Co więcej, potrzebne są specyficzne warunki, które pozwalają na tego rodzaju ćwiczenia i to są warunki typowe dla współczesnych społeczności typu zachodniego”.