Teoria ewolucji, jako system wiedzy wyjaśniający rozwój życia na Ziemi, zmieniła rozumienie relacji społecznych nierozerwalnie splecionych z biologią i pojęciem natury. Wskazanie na rozmnażanie jako główny mechanizm zmiany ewolucyjnej wpłynęło na wytworzenie nowoczesnych kategorii społecznych takich jak seksualność czy rasa.
- Zainteresował nas rodzaj "rozedrgania" związany ze sposobami wytwarzania wiedzy przyrodniczej: otóż, tak naprawdę przyroda musiała zostać zredukowana do podziału binarnego, a przecież taka nie jest. Na tej wystawie, sięgając do języka sztuki, ale też artystycznie "interweniując" w stałą ekspozycję, przypominamy, że wychodzenie poza binarny podział świata przyrody jest podstawowym czynnikiem zmiany, czynnikiem ewolucji - mówi Trzciński.
Ekspozycję otwiera kuratorska interwencja Marianny Szczygielskiej pt. "Obiecujący potwór". Interwencja opiera się na obiekcie znalezionym, pochodzącym z zasobów Instytutu Systematyki Ewolucji Zwierząt. To gablota, w której zgromadzono motyle - okazy modraszka ikara. Po jednej stronie umieszczono osobniki brązowe, żeńskie, po drugiej niebieskie, męskie. W środku, pomiędzy nimi, przyszpilony został motyl o jednym skrzydle niebieskim, drugim brązowym, oznaczony przez uczonego lub uczoną jako obojniak.
Dla wielu może to być szokujące. Motyl nie musi być chłopcem albo dziewczynką?
- Zewnętrzność tego motyla jest gdzieś rozedrgana pomiędzy dwoma płciami. Ten klucz sygnalizuje, jak bardzo nieoczywiste jest nasze patrzenie na przyrodę, na próby upychania jej w normatywach. Jednocześnie osoby zajmujące się nauką przywołują ten nienormatyw jako podstawowy czynnik zmiany, bez którego w ogóle ewolucja by się nie mogła dokonać. Ta praca jest jednym z takich najbardziej spektakularnych przykładów - podkreśla kurator.
To bardzo dobitny przykład, sięgający do naukowych dyskursów i sposobów "porządkowania" wiedzy. Ale są też na wystawie takie prace, które posługują się językiem metafory, są dziełami sztuki.
- Tak, mamy na przykład przepiękną pracę Roberta Gabrisa, artysty, który czerpie z własnego doświadczenia romskiej osoby queerowej, która na co dzień musi stawić czoła rasistowskim i seksistowskim definicjom normy. Jego metamorfoza w cudownego robaka stanowi wyraz oporu wobec społecznej, instytucjonalnej biowładzy, klasyfikacji i kontroli. Artysta łączy taksonomię kluczową dla kolekcji przyrodniczych z niepokojącym dziedzictwem europejskiej etnografii, która wytworzyła normy rasowe, dehumanizujące ludzi, nie wpisujących się w nie - mówi kurator.
Ukazując ślady, echa i powidoki teorii ewolucji wystawa nawiązuje dialog z działalnością i kolekcją Muzeum Przyrodniczego Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, którego historia sięga 1865 roku. Od końca XIX wieku biologiczne rozumienie otaczającego świata rozwijane było nie tylko w akademickich salach, ale przede wszystkim w instytucjach takich jak muzea. Muzeum przyrodnicze to przestrzeń edukacji, systematyzowania świata i określania tego co naturalne i przyjęte za normalne. W tym sensie, muzeum skupione na ewolucji to również miejsce eksponowania i ustanawiania polityki seksualnej: norm współżycia i reprodukcji budowanych w odniesieniu do świata przyrody. Projekt przybiera formę serii interwencji zbudowanych z dzieł sztuki, obiektów muzealnych, materiałów archiwalnych i dokumentacji badań artystycznych, wpisujących się w logikę wystawy stałej: dopowiadając do narracji wystawy i głosu instytucji, zamiast próbować ją zanegować.
A jak na te interwencje reagują uczeni, gospodarze miejsca, którzy przecież mogliby się poczuć "pouczani" przez artystów?
- Cała wystawa jest prowadzona w bardzo otwartym dialogu z osobami tworzącymi i zespół Instytutu Systematyki Ewolucji Zwierząt i Polskiej Akademii Nauk i Muzeum Przyrodniczego. Wszyscy jesteśmy zainteresowani jakiegoś rodzaju aktualizacją. Niebawem czekają nas nowe odsłony narracji muzealnej, ukierunkowane na współczesne badania prowadzone przez osoby z zespołu badawczego Instytutu Systematyki Ewolucji Zwierząt.
TEORIA WSZYSTKIEGO / THEORY OF EVERYTHING
Muzeum Przyrodnicze Instytutu Ewolucji i Systematyki Zwierząt PAN w Krakowie
Wystawa czynna do 20.12.2024.
Udział biorą: Robert Gabris, Agata Kowalewska, Yan Kurz, Lotny Dom Wydawniczy, Patrycja Orzechowska, Vira Pakosh, Marta Romankiv, Łukasz Surowiec, Liliana Zeic
Zespół kuratorski: Jakub Gawkowski, Marianna Szczygielska, Łukasz Trzciński
Organizacja: Fundacja Imago Mundi
Partnerzy: Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk, Dom Utopii - Międzynarodowe Centrum Empatii
dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego