Spotkali się w pociągu, sprzedano im "bilet z rowerem". Ona to Anita Cwynar z Kanady, on to prof. Hubert Chudzio Dyrektor Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Pedagogicznego. Kiedy zaczęli rozmawiać, jeszcze nie wiedzieli jak wiele ich łączy. Pani Anita osiem lat temu znalazła w internecie zdjęcie grobu swojej ciotki Wiktorii. Mogiłę w Afryce odnowili krakowscy studenci pod kierunkiem prof. Chudzio. Pan Hubert pracował nad książką "Zmarli Polacy w drodze do Ojczyzny" w której znalazł się list wysłany do niego przez "Anitę z Toronto", która teraz siedziała obok niego w pociągu relacji Warszawa - Kraków.
To opowieść o długim cieniu, jaki historia rzuca na życie współczesnych. Ojciec pani Anety - Sybirak, żołnierz generała Andersa, o swojej przeszłości opowiedział córce w dniu jej 21. urodzin. Postanowiła sama poznać historię rodziny. Po śmierci ojca rozpoczęła poszukiwania w archiwach. To zmieniło jej życie. Dziś mieszka w Krakowie i jest wolontariuszką Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Pedagogicznego. Jako geneaolog-amator pomaga dzieciom Sybiraków odnaleźć ślady rodziny. Choć urodzili się w Kanadzie, Australii czy Stanach Zjednoczonych - szukają korzeni, aby lepiej zrozumieć kim są i skąd pochodzą.
Ta i inne opowieści znalazły się w zasobie Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzęń i Przesiedleń Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. 10 luty 2025 to 85. rocznica pierwszej masowej deportacji obywateli polskich w głąb Związku Sowieckiego.
Posłuchaj reportażu o przygotowaniach wystawy poświęconej losom Sybiraków.
https://www.radiokrakow.pl/audycje/postpamiec-reportaz-ewy-szkurlat/
W latach 1940 – 1941, podczas czterech masowych deportacji zorganizowanych przez NKWD, w głąb Związku Sowieckiego trafiły setki tysięcy polskich obywateli. Głód, mróz, katorżnicza praca, strach, poniżenie, śmierć najbliższych – były ich codziennością. Po wybuchu wojny między Niemcami i ZSRS, w 1941 r. doszło do podpisania układu Sikorski - Majski. Polskich zesłańców objęła amnestia. Mężczyźni i młodzi chłopcy wstąpili do tworzącej się na południu ZSRS pod dowództwem gen. Władysława Andersa armii polskiej. Żołnierze wyjechali do Iranu, a potem dalej. Po przeszkoleniu na Bliskim Wschodzie, wyruszyli na front włoski. W ramach 2. Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa brali udział w walkach o Monte Cassino, Ankonę i Bolonię. Między innymi, na otwieranej ekspozycji prezentowane są, po raz pierwszy, wyjątkowe artefakty pochodzące ze spuścizn po najbliższych współpracownikach gen. Andersa – gen. Zygmuncie Bohuszu-Szyszko, ostatnim dowódcy 2. Korpusu Polskiego (zdobywcy Bolonii) oraz majorze Meliku Somchjancu (najwyższym stopniem Ormianinem w Armii Polskiej we Włoszech), który podczas bitwy o Monte Cassino był zastępcą dowódcy, a później dowódcą 4 Batalionu Strzelców Karpackich. Wśród najciekawszych eksponatów znalazły się pas wojskowy, obszycia – patki oficera dyplomowanego i naramienniki z munduru generała Dywizji Zygmunta Bogusza Szyszko, przekazane do zbiorów Centrum przez córkę generała Elżbietę Eaton, mieszkającą obecnie w RPA. Podobnie, pamiątki po majorze Meliku Somchjancu (dokumenty wojskowe, odznaczenia, fotografie z gen. Andersem na ruinach Monte Cassino itp.), które przekazała synowa Zofia Piskorz-Somchjanc, mieszkająca do śmierci w Wielkiej Brytanii.
Razem z armią polską, w 1942 roku Związek Sowiecki opuściła także część ludności cywilnej (ok 40 tys.), która na podstawie umów polsko – brytyjskich została rozlokowana w osiedlach na terenie Afryki, Indii, Meksyku i Nowej Zelandii. W miejscach tych zaczęły funkcjonować polskie szkoły na wszystkich poziomach, harcerstwo, polskie organizacje społeczne, zakłady rzemieślnicze, wydawana była polska prasa, funkcjonowały nawet kina i teatry. To mało znana karta polskiej historii.
Po zakończeniu wojny i likwidacji tych polskich osiedli (nierzadko w miejscach egzotycznych i bardzo odległych), Polacy decydowali się na życie na emigracji. Osiadali na stałe w USA, Kanadzie, Wielkiej Brytanii czy Australii. Również i o tej części historii narodu polskiego opowiada ekspozycja, prezentując współczesne życie polskiej diaspory sybirackiej oraz polskie miejsca pamięci za granicą, w tym sybirackie nekropolie.
Losom Polaków wywiezionych na Sybir poświęcona jest otwarta stała wystawa pt. „Na szlaku II Korpusu Polskiego i w osiedlach uchodźczych – Zesłani na Sybir. Losy obywateli polskich deportowanych w głąb Związku Sowieckiego w czasie II wojny światowej”. Jest to jedyna tego typu ekspozycja w Polsce poświęcona w pełni „Szlakowi Nadziei”. Jest dostępna w Forcie Skotniki, w siedzibie Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzęń i Przesiedleń Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
e.sz/mat. prasowe CDZWiP
