Marzena Florkowska rozmawiała z Lucyną Gajdą – dyrektor generalną Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie, wcześniej wieloletnią dyrektor Wydziału Spraw Obywatelskich.
Marzena Florkowska: Kim są bezpaństwowcy?
Lucyną Gajda: Bezpaństwowcem jest osoba, która nie posiada żadnego obywatelstwa. Jeżeli jest osoba znaleziona, na przykład dziecko, które nie ma żadnych dokumentów albo rodzice też są bezpaństwowcami. Zdarzają się sytuacje, kiedy osoba straciła obywatelstwo swojego kraju, nie nabyła innego obywatelstwa i została bezpaństwowcem. Są osoby, które są pozbawiane np. przez reżim swojego obywatelstwa, nie na były innego.
Marzena Florkowska: Jakie to ma znaczenie w praktyce, że mamy dane obywatelstwo albo jesteśmy bezpaństwowcami?
Lucyną Gajda: Przepisy krajowe, na przykład polskie pozwalają takim osobom zalegalizować pobyt. Jeśli spełnią odpowiednie warunki, mogą się ubiegać o status uchodźcy i wtedy otrzymują tak zwany genewski dokument podróży. To jest coś w rodzaju międzynarodowego paszportu. Pod określonymi warunkami wojewodowie mogą wydać tymczasowy dokument tożsamości cudzoziemca. Dla bezpaństwowców jest też droga do nabycia polskiego obywatelstwa, jeżeli oczywiście spełnią warunki -mają znajomość języka polskiego, legalnie przebywają kilka lat w Polsce, to również mogą się ubiegać o obywatelstwo.
Marzena Florkowska: Bezpaństwowcy nie mają żadnych praw ani żadnych obowiązków wynikających z tego, że są obywatelami danego kraju, są nikim właściwie.
Lucyną Gajda: Nie do końca, bo są konwencje międzynarodowe o ochronie praw dziecka, praw człowieka jest ustawa polska o udzielaniu ochrony cudzoziemcom na terytorium RP. Najgorsza sprawa jest taka, że nie mają dokumentu. Może to stanowić problem w podróżowaniu, bo jednak wyjeżdżając za granicę trzeba mieć paszport, trzeba mieć dokument tożsamości, nie można podróżować bez żadnego dokumentu. Są natomiast przepisy przewidziane w prawie naszym krajowym dotyczące legalizacji pobytu takich osób, dotyczące nabycia obywatelstwa polskiego przez takie osoby. Musimy taką osobę sprawdzić i być pewni, że ta osoba naprawdę nie ma obywatelstwa polskiego, bo tutaj wchodzi w grę bezpieczeństwo państwa polskiego. Zanim wykluczymy obywatelstwo innych krajów, to może to być pewien problem, natomiast generalnie jeżeli jest pewność, że nie ma żadnego obywatelstwa, to taka osoba może wystąpić do prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o nadanie polskiego obywatelstwa.
Podczas Narodowego Spisu Ludności w 2021 roku mniej niż 100 osób mieszkających w Polsce określiło się jako bezpaństwowcy.