Z zasiłku opiekuńczego może skorzystać pracownik zwolniony od wykonywania pracy np. w sytuacji, gdy zamknięto żłobek, klub dziecięcy, przedszkole lub szkołę, do której uczęszcza jego dziecko. Przysługuje on również wtedy, gdy te placówki nie mogą zapewnić opieki z powodu ich ograniczonego funkcjonowania w czasie trwania COVID-19.
Zasiłek opiekuńczy przysługuje matce lub ojcu dziecka, a wypłacany jest temu z rodziców, który wystąpi o jego wypłatę. Zasiłek wypłacany jest w wysokości 80 proc. wynagrodzenia. Można o niego wystąpić wtedy, gdy nie ma innych członków rodziny, którzy mogą dziecku zapewnić opiekę.
W ciągu roku zasiłek przysługuje nie dłużej niż przez 60 dni, jeżeli rodzic opiekuje się zdrowym dzieckiem do lat 8 lub chorym dzieckiem do lat 14, w tym także dzieckiem niepełnosprawnym w tym wieku. Natomiast na dziecko powyżej 14. roku życia lub innego chorego członka rodziny zasiłek przysługuje tylko przez 14 dni. Na dziecko niepełnosprawne, które ukończyło 14 lat, ale nie ukończyło 18 lat, zasiłek przysługuje przez 30 dni.
Aby otrzymać zasiłek opiekuńczy, należy złożyć wniosek wraz z oświadczeniem o nieprzewidzianym zamknięciu placówki. Zasiłek przysługuje, gdy o zamknięciu placówki rodzic dowiaduje się na mniej niż 7 dni przed tym zamknięciem.
Jeżeli rodzic jest zatrudniony, wówczas wniosek o wypłatę dostarcza swojemu pracodawcy. Jeśli natomiast prowadzi działalność gospodarczą, wniosek składa w ZUS. Osoby, które mają założone indywidualne konto na platformie internetowej ZUS-u, wniosek mogą złożyć online.
Dokumenty, które należy złożyć w zakładzie pracy, niezbędne do przyznania i wypłaty zasiłku opiekuńczego to: oświadczenie rodzica o nieprzewidzianym zamknięciu placówki oraz wniosek o wypłatę zasiłku opiekuńczego na druku ZUS Z-15. Gdy zasiłek jest wypłacany przez ZUS (np. w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej), złożyć trzeba ZAS-36, czyli oświadczenie o sprawowaniu opieki nad dzieckiem w wieku do 8 lat i dodatkowo zaświadczenie płatnika składek wystawione na druku ZUS Z-3 - w przypadku pracowników albo ZUS Z-3a - w przypadku pozostałych ubezpieczonych oraz ZAS-36.
Druk wniosku można pobrać ze strony internetowej ZUS-u albo osobiście w ZUS. Można także go wydrukować po wypełnieniu - w formie elektronicznej na profilu PUE ZUS.
Rodzic ma także prawo do zasiłku opiekuńczego z powodu konieczności opieki nad dzieckiem, które zostało poddane kwarantannie lub izolacji domowej. Zasiłek przysługuje w takim samym wymiarze jak w przypadku opieki nad chorym dzieckiem (zależy od wieku i niepełnosprawności dziecka).
W marcu 2020 r., w związku z epidemią COVID-19, rząd umożliwił korzystanie z dodatkowego zasiłku opiekuńczego rodzicom, którzy musieli zaopiekować się dzieckiem, gdy zajęcia w szkołach, przedszkolach i żłobkach były zawieszone. Początkowo dodatkowy zasiłek był przyznany na 14 dni, jednak rząd sukcesywnie przedłużał czas jego obowiązywania. Ostatnio przysługiwał on do 25 czerwca. Na razie rząd nie zdecydował o jego wznowieniu.