Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest ustawowo zobowiązany do kontroli zwolnień lekarskich. Pracownicy ZUS-u sprawdzają, czy osoby chore prawidłowo wykorzystują czas przeznaczony na rekonwalescencję, a lekarze orzecznicy ZUS-u weryfikują, czy ubezpieczony jest nadal chory, a e-ZLA (e-zwolnienie) jest zasadne.

W ubiegłym roku ZUS skontrolował 486,4 tys. zwolnień lekarskich. W ich następstwie zakwestionował 36,6 tys. świadczeń chorobowych na kwotę 52 mln 953 tys. zł. ZUS ma również obowiązek obniżyć wysokość świadczeń chorobowych do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego. Z tego powodu w 2024 r. obniżono wypłaty o 206 mln 980 tys. zł, a dotyczyło to 112,6 tys. osób. Łącznie kwota obniżonych i cofniętych świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wyniosła w ubiegłym roku 259 mln 938 tys. zł.

Osoby, które niewłaściwie korzystają ze zwolnienia lekarskiego, muszą liczyć się z tym, że stracą prawo do świadczenia chorobowego za cały okres kontrolowanego zwolnienia.

W takich sytuacjach ZUS wstrzymuje wypłatę świadczenia, a jeżeli zostało już wypłacone, nakazuje jego zwrot. Natomiast przy kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy, jeśli okaże się, że osoba sprawdzana przez lekarza orzecznika ZUS-u jest już zdrowa, to dochodzi do skrócenia zwolnienia lekarskiego. W takiej sytuacji ubezpieczony zachowuje prawo do świadczenia chorobowego tylko do dnia badania.

Z doświadczeń ZUS wynika, że w trakcie zwolnienia ubezpieczeni byli na zagranicznych wakacjach, brali udział w pracach komisji wyborczej, w regatach, pomagali przy organizacji imprez kulturalnych, np. koncertów, festynów. Jeden mężczyzna w trakcie świadczenia rehabilitacyjnego wykonywał prace remontowe budynku wielorodzinnego, choć świadczenie to było przyznane w związku ze schorzeniem kręgosłupa. Znany jest też przypadek ubezpieczonej, która była na zwolnieniu i w tym czasie wzięła ślub oraz uczestniczyła w zorganizowanym przez siebie weselu.

Nie tylko Zakład Ubezpieczeń Społecznych może przeprowadzać kontrole. Mogą to również zrobić pracodawcy, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych.

Są sytuacje, kiedy do przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby upoważnieni są także pracodawcy, którzy nie wypłacają zasiłków. Dotyczy to przeprowadzenia kontroli w okresie, za który pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas choroby wypłacane ze środków pracodawcy.

ZUS podkreślił, że osoba przebywająca na zwolnieniu lekarskim nie powinna m.in.: brać udziału w rozprawach sądowych, załatwiać spraw w urzędach, odprowadzać dzieci na zajęcia, podpisywać umowy o pracę - tym bardziej, jeżeli w trakcie zwolnienia lekarskiego lekarz medycyny pracy dopuszcza ubezpieczonego do pracy.

Ponadto na zwolnieniu nie powinno się też wyjeżdżać na wakacje, brać udziału w pielgrzymce, czy dokonywać zakupu lub sprzedaży przez internet (jeśli zdarzenie ma charakter powtarzalny).

Nie można także uczestniczyć w rozmowach rekrutacyjnych. ZUS zaznaczył, że w tym przypadku szczególną uwagę należy zwrócić na ubezpieczonych, którzy przebywali na zwolnieniach lekarskich po ustaniu zatrudnienia, a po skończonym zwolnieniu lekarskim od razu przystąpili do pracy u innego płatnika składek. W takiej sytuacji należałoby przeprowadzić postępowanie wyjaśniające, w jakim czasie odbywał się proces rekrutacyjny.