2024 rok w sztukach wizualnych i teatrze

Zmiana warty

Zaczniemy od kadr, bo jak mawiał klasyk „są najważniejsze”. W najważniejszych krakowskich instytucjach kultury ruszyła, przepraszam za kolokwializm, "karuzela stanowisk", burze medialne wokół kolejnych konkursów są tego najlepszym dowodem. Kraków z tego ważnego przesilenia wychodzi z tarczą.

Jest decyzja w sprawie dyrektora Teatru im. Słowackiego. Zespół w euforii

Krzysztof Głuchowski pozostaje dyrektorem Teatru im. Słowackiego, a instytucja niebawem otwiera nowy, ważny rozdział w swojej historii, tytularnie stając się narodowa sceną (współprowadzoną z MKiDN). Na stanowisku dyrektora Zamku Królewskiego na Wawelu pozostanie na kolejną kadencję prof. Andrzej Betlej. Krakowskiemu historykowi sztuki udało się sprawić, że wawelskie muzeum przestało być wyłącznie obowiązkową atrakcją dla turystów, a stało się miejscem, gdzie na kolejne, świetne wystawy wracają mieszkańcy miasta.

Wawel już oficjalnie ma dyrektora. Andrzej Betlej odebrał nominację

Największy przełom dokona się w 2025 roku w Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK. Nowego dyrektora lub dyrektorkę wyłoni pierwszy w dziejach instytucji otwarty konkurs. W dziedzinie kultury to najlepsza jak dotąd decyzja nowego prezydenta Krakowa Aleksandra Miszalskiego. W toku jest procedura konkursowa na stanowisko dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie. Do czasu rozstrzygnięcia konkursu stanowisko p.o dyrektora pełni prof. Andrzej Szczerski, który 3 stycznia 2024 zakończył swoją poprzednią kadencję. Już od marca 2024 roku nową dyrektorkę, Delfinę Jałowik, ma Bunkier Sztuki. Pierwsze ekspozycje zaprogramowane przez związaną przez wiele lat z Mocakiem kuratorkę zobaczymy w 2025 roku. Czekamy na premiery w Narodowym Starym Teatrze, rozwijające obiecujący program nowej dyrektorskiej ekipy: Doroty Ignatiew, Jakuba Skrzywanka i Doroty Semenowicz.

Rok Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia

To był ich rok, na dodatek bez żadnej rocznicy. W krakowskiej Cricotece odbyła się wystawa prac Jerzego Beresia, pokazująca jak twórczość tego artysty nieustannie się aktualizuje. Po latach funkcjonowania poza mainstreamem i w cieniu męża, feministyczna twórczość Marii Pinińskiej-Bereś zasłużenie zyskała popularność i rangę. Wystawa artystki w Pawilonie Czterech Kopuł we Wrocławiu i jej triumfalny objazd po galeriach Europy, to dowód koronny. Forma, ale także swoista nietrwałość dzieł obojga artystów (oboje byli też performerami) nierzadko dezorientuje publiczność, nie daje też szybkiej satysfakcji interpretacyjnej. A jednak sztuka Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia wciąż odpowiada na nowe pytania, pozostając w żywej łączności z widzem. Po latach jeszcze mocniej wybrzmiewa powaga podejmowanych przez oboje artystów tematów, ich prekursorski charakter, oryginalność i autentyczność. Ogromna to zasługa wspaniałej pracy i zaangażowania Fundacji Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia, skupiającej rodzinę artystów. Fundacji, ale także skupionym wokół niej współorganizatorom, zawdzięczamy m.in. inicjatywę odtworzenia „Manifestacji Romantycznej” Beresia na Rynku Głównym oraz reperformans Pinińskiej-Bereś pt. „Żywy róż”, zrealizowany przez córkę artystki Bettinę Bereś.

Scripta manent

A skoro mowa o ulotnych akcjach Beresiów, chciałabym przywołać kilka ważnych książek o sztuce w Krakowie, które pojawiły się na rynku w 2024 roku. „Awangarda między kuchnią a łazienką” (wyd. Universitas) to opowieść pióra Bettiny Bereś, także artystki wizualnej, opiekunki artystycznego opus rodziców. „Jej subiektywne spojrzenie pozwala zajrzeć w głąb, poznać szczegóły niewidoczne dla oczu obserwatora zewnętrznego. Oprócz tego niektóre legendy związane z funkcjonowaniem Marii i Jerzego w świecie artystycznym zostają w książce zweryfikowane” – napisała o książce prof. Iwona Demko, wykładowczyni krakowskiej ASP, także rzeźbiarki.

Z kolei książka Ewy Mańkowskiej pt. „Hanna i Dorota” (wyd. EMG) to historia przyjaźni dwóch malarek, kapistek, współtwórczyń Komitetu Paryskiego - Hanny Rudzkiej-Cybisowej i Doroty Seydenmanowej. Hanna została po wojnie pierwszą profesorką w historii akademii, Dorota - jako Żydówka, zamordowana w czasie Zagłady. Mańkowska (tak, jak jej bohaterki po studiach w krakowskiej ASP) pisze m.in. o rodzinnych korzeniach, dotyka jednak tematów wychodzących poza ramy typowej rodzinnej sagi, m.in. o antysemityzmu w ASP.

Wybitną rzecz o jednym z najważniejszych polskich reżyserów teatralnych XX wieku napisała krakowska teatrolożka związana z AST prof. Beata Guczalska. W książce zat. „Konrad Swinarski. Biografia ukryta” (wyd. WL) autorka nie boi się trudnych tematów, zadaje pytania o jego „niemieckość”, volklistę i Hitlerjugend. Bada powiązania z komunistyczną władzą, nieheteronormatywność reżysera. „Beata Guczalska podjęła się piekielnie trudnego zadania, gdyż od lat wydawało się przecież, że biografia Konrada Swinarskiego jest właściwie nie do napisania. Zrealizowanie tego zadania wymagało niezwykłej kultury w opracowaniu olbrzymiego materiału dokumentacyjnego, tak kontrowersyjnego obyczajowo, socjologicznie i politycznie… Książka o Konradzie Swinarskim jest wyjątkowa także przez nadzwyczajną empatię autorki wobec bohatera opowieści. Daje się w niej wyczytać jakiś osobliwy ból w przywoływaniu losów znakomitego reżysera, niezwyczajną troskliwość by możliwie prawdziwie opowiedzieć ten życiorys tak złożony i tak bardzo uwikłany w Historię” - napisał prof. Józef Opalski.

W radiowej bibliotece długo wyczekiwania biografia Konrada Swinarskiego

Na scenie i poza nią

Czy teatralne rankingi wciąż mają sens? Recenzenckie gwiazdki, środowiskowe nagrody, hierarchie dekretowane na festiwalach. Może tak, publiczność często szuka drogowskazów, prostych definicji, ocen. Jednak z każdym rokiem czy sezonem narasta we mnie niechęć do współtworzenia tego systemu – wskazywania palcem kto wygrał i triumfował, kto jest lepszy, kto nie dał rady. Albowiem rzeczywistość wydaje się coraz bardziej złożona, a potrzeba niekrzywdzenia silniejsza.

Nie sceny, a ludzi - ich pasję, energię, talent – będziemy wspominać z szacunkiem i radością. 20. rocznicę powstania Łaźni Nowej świętowali w 2024 roku Małgorzata Szydłowska i Bartosz Szydłowski, niestrudzeni tytani. Czuję zawrót głowy próbując przypomnieć sobie o wszystkich wydarzeniach zainicjowanych, wykreowanych przez tę parę – twórców, ale także artystycznych altruistów, umożliwiających pracę innym.

W 2024 roku Marką Radia Kraków najczęściej nagradzaliśmy spektakle Teatru im. Słowackiego. Nasze radiowe wyróżnienie trafiło na plac św. Ducha aż trzy razy: nagrodziliśmy "Wesele" w reżyserii Mai Kleczewskiej i "Państwo" Jana Klaty oraz "Serce ze szkła. Musical zen" - widowisko inspirowane baśnią Andersena i biografiami Marii Peszek i Jana Peszka, w reżyserii Cezarego Tomaszewskiego.

Pierwsza w tym sezonie Marka Radia Kraków dla Teatru im. Słowackiego

Co jeszcze zostanie w pamięci? Imponująca energia Teatru Nowego Proxima Piotra Siekluckiego (w siedzibie, poza nią i w powstającym Pałacu Nieśmiertelności), nowy festiwal teatru tańca, ruchu, plastyki, sztuk wizualnych i performatywnych – Ciało i Czas –Teatru KTO, rosnąca pozycja Krakowskiego Teatru Tańca - za nami w 2024 roku kolejna, świetna edycja festiwalu Rollercoaster i nagradzane „Szekspirie” - choreograficzna opowieść inspirowana losami szekspirowskich heroin.

20-lecie świętowali także Monika Kufel i Michał Nowicki, założyciele Teatru Barakah. Od 20 lat są konsekwentni w budowaniu autorskiej sceny, co równie istotne stworzyli w Krakowie bezpieczną przestrzeń dla osób dyskryminowanych i nieakceptowanych. Szacunek!

W poszukiwaniu nieprzewidywalności

Byliśmy jak Adam Karaś, wczuwaliśmy się w uczucia i wyobraźnię Zofii Rydet w Muzeum Fotografii. Fantastyczne światy porcelany roztoczyło przed nami wawelskie wzgórze, a Gabinet Porcelanowy to prawdziwa perła w koronie stałych ekspozycji. W krakowskich muzeach i galeriach nie brakowało ciekawych wystaw, bez wątpienia spełniały wiele oczekiwań, ale czy w naszej pamięci zapiszą się na dłużej? Byliśmy w Gruzji, w Odesie (sic), odkrywaliśmy malarstwo Wincentego Wodzinowskiego. Markami Radia Kraków nagradzaliśmy Cricotekę, MuFo, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Manggha, Międzynarodowe Centrum Kultury, Zamek Królewski na Wawelu. Po raz pierwszy w gronie laureatów znalazła się Galeria Mikrob, najmniejsza, ukryta w witrynie na Floriańskiej galeria Krakowa oraz Muzeum Przyrodnicze Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN. Wystawa zat. „Teoria wszystkiego” przygotowana wraz z Fundacją Imago Mundi weszła w dialog ze stałą ekspozycją Muzeum Przyrodniczego, dyskretnie, czasem zabawnie przesuwając wewnętrzne akcenty. To było skromne, ale bardzo odświeżające.

Wakacyjne Marki Radia Kraków przyznane! Pięć rekomendacji idealnych na urlop

Czego mi trochę zabrakło w większości dużych, tegorocznych ekspozycji? Może właśnie owych dyskretnych wirusów, niepoprawnych teorii, skoków na głęboką wodę. Podążania tropem wyobraźni, umiejętności odejmowania i rezygnacji (naprawdę nie ma potrzeby pokazywania w galerii wszystkiego, co przyniosła kwerenda), a nie tylko perfekcyjnego odrabiania zadań na zadane tematy. Dlatego tak cieszą trochę ekscentryczne inicjatywy jak akcja Imago Mundi czy cykl wystaw Cloakroom w Cricotece – podważające, czasem pasożytujące, proponujące bezdroża, nie drogi. Jak Krakers, który częściej myli tropy, niż wyznacza kierunki, ale w jego nieprzewidywalności jest wielka siła.