Upadłość: czym jest

Upadłość (która potocznie również jest określana jako bankructwo) jest to procedura, która wszczynana jest w przypadku niewypłacalności danego podmiotu. Niewypłacalność w prawie definiowana jest różnie, aczkolwiek przyjmuje się, że jest to sytuacja, w której dłużnik utracił zdolność do regulowania swoich zobowiązań i stan ten ma charakter trwały (przesłanka niewypłacalności nie ziści się co do zasady zatem, jeżeli firma ma wyłącznie przejściowe problemy finansowe).

Podstawą prawną dla postępowania upadłościowego jest ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe. Warto wskazać, że ten akt prawny od 2016 roku był wielokrotnie nowelizowany - zazwyczaj na korzyść upadłych. Dotyczy to zwłaszcza tzw. upadłości konsumenckich. Największa ostatnia nowelizacja prawa upadłościowego miała miejsce w 2020 roku. 

W kontekście upadłości najbardziej popularne są dwa tryby postępowania upadłościowego: upadłość gospodarcza oraz upadłość konsumencka. Oprócz tego ustawa przewiduje także inne tryby postępowania szczególnego- np. upadłość dewelopera czy upadłość wobec banków i SKOK-ów. 

Upadłość konsumencka

Upadłość konsumencka jest to tryb szczególny postępowania upadłościowego, który od kilku lat znacznie zyskał na popularności. Obecnie upadłości konsumenckich ogłasza się kilkanaście tysięcy w skali całego kraju - dla przykładu w całym 2022 roku ogłoszono ponad 15,6 tysięcy upadłości konsumenckich. 

Z prawnego punktu widzenia, po ostatnich nowelizacjach z 2020 roku, upadłość konsumencka jest ogłaszana przez sąd w zasadzie po spełnieniu wymogów formalnych dotyczących wniosku (tj. poprawnym wypełnieniu urzędowego formularza). Od momentu upadłości dłużnik traci zarząd nad swoim majątkiem, ale też uzyskuje pełną ochronę przeciwegzekucyjnąnie może się wobec niego toczyć żadne postępowanie sądowe, a odsetki zatrzymują bieg na dniu poprzedzającym dzień ogłoszenia upadłości. Po ogłoszeniu upadłości weryfikacja danych zawartych we wniosku i faktycznej sytuacji upadłego została powierzona syndykowi masy upadłości. Rolę tę pełni osoba wyznaczona przez sąd, która posiada licencję doradcy restrukturyzacyjnego. Na tym etapie syndyk bada prawdziwość i poprawność danych zawartych we wniosku, a nieścisłości między stanem faktycznym a treścią wniosku mogą doprowadzić do umorzenia postępowania upadłościowego. Z pozoru ogłoszenie upadłości konsumenckiej po ostatnich nowelizacjach może wydawać się proste, ale skuteczne przeprowadzenie całego postępowania, na końcu którego jest oddłużenie konsumenta, w niektórych sytuacjach może być dość skomplikowane. Szerzej o upadłości konsumenckiej (byłego) przedsiębiorcy poczytać można w sekcji blogowej na stronie https://rpms.pl. 

Upadłość gospodarcza

Po licznych uproszczeniach w procedurze, dzięki którym byli przedsiębiorcy prowadzący działalności jednoosobowe, zazwyczaj decydują się na ogłoszenie upadłości w trybie konsumenckim, obecnie upadłość gospodarcza jest ograniczona głównie do spółek prawa handlowego. 

Upadłość gospodarcza jest znacznie bardziej sformalizowanym trybem od upadłości konsumenckiej. Aby sąd ogłosił upadłość konieczne jest dopełnienie znacznie większej ilości wymogów formalnych we wniosku, np. wykazanie, że wniosek został złożony w terminie, czy uiszczenie zaliczki na koszty postępowania sądowego. Zaliczka zgodnie z prawem upadłościowym określona jest w wysokości jednokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (w 2023 roku zaliczka wynosi 6736,60 zł.). Sąd upadłościowy może ponadto oddalić wniosek upadłościowy w określonych przypadkach, tj.: 

  • Gdy wniosek został złożony po terminie, termin do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości to 30 dni od dnia zaistnienia niewypłacalności,

  • Gdy dłużnik nie ma majątku na zaspokojenie kosztów postępowania,  

  • Gdy dłużnik nie ma tzw. zdolności upadłościowej. 

Restrukturyzacja i jej rodzaje

Jeżeli jednak sytuacja finansowa przedsiębiorstwa jest zła (tj. jest ono niewypłacalne albo zagrożone niewypłacalnością), aczkolwiek umożliwia jeszcze spłatę znacznej części zobowiązań, a firma ma dalej funkcjonować, warto rozważyć wszczęcie restrukturyzacji. 

Restrukturyzacja to postępowanie, w którym przedsiębiorstwo dochodzi do porozumienia ze swoimi wierzycielami, a celem całego procesu ma być zawarcie układu, który ustala przede wszystkim nowy harmonogram spłat zobowiązań względem wierzycieli. Szczegółowe przepisy odnośnie postępowań restrukturyzacyjnych zostały zawarte w ustawie prawo restrukturyzacyjne. 

W Polsce funkcjonują 4 rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych: 

  • postępowanie o zatwierdzenie układu, 

  • przyspieszone postępowanie układowe,

  • postępowanie układowe,

  • postępowanie sanacyjne.

Warto wskazać, że powyższe rodzaje postępowania nie mają zastosowania do konsumentów. Przy wszczęciu restrukturyzacji konieczny jest status przedsiębiorcy lub wspólnika spółki osobowej. Restrukturyzacja jest również możliwa w odniesieniu do rolników, czyli osób prowadzących gospodarstwo rolne. 

Korzyści z restrukturyzacji: 

Restrukturyzacja to w niektórych przypadkach skomplikowana procedura, która jednak może przynieść przedsiębiorcy wymierne korzyści. O najpopularniejszych korzyściach wspólnych dla wszystkich rodzajów restrukturyzacji mogą Państwo przeczytać poniżej.

Możliwość dalszego prowadzenia firmy

Upadłość, zwłaszcza w przypadku spółek prawa handlowego kończy się likwidacją podmiotu i wykreśleniem go z rejestru KRS. W upadłości konsumenckiej przedsiębiorca prowadzący działalność jednoosobową musi ją zakończyć przed dniem złożenia wniosku i co do zasady nie powinien jej ponownie podejmować aż do czasu prawomocnego ustalenia planu spłaty i zakończenia postępowania. 

Wszczęcie restrukturyzacji natomiast umożliwia dalsze prowadzenie i rozwój firmy. Dzięki temu, jeśli biznes jest co do zasady rentowny, a zakłócenia płynności finansowej miały charakter chwilowy, to warto rozważyć tę formę ratowania firmy. Warto także wspomnieć, że w przypadku fiaska restrukturyzacji, możliwe jest późniejsze ogłoszenie upadłości. 

Brak wymuszonej sprzedaży majątku

Postępowanie upadłościowe zawsze wiąże się z wymuszoną sprzedażą przez syndyka wszystkich składników majątku upadłego. Sprzedaż odbywa się na podobnych zasadach co w przypadku egzekucji komornicze. Ponadto, syndycy obecnie w przypadku darowizn czy innych czynności niekorzystnych dla upadłego dokładnie analizują podejmowane w przeszłości czynności prawne i mogą w tym zakresie wszczynać skargi pauliańskie, czy wnioskować o uznanie czynności za bezskuteczną z urzędu. 

W większości przypadków w postępowaniach restrukturyzacyjnych, zwłaszcza w postępowaniu o zatwierdzenie układu i w postępowaniach układowych nie ma obowiązku sprzedaży majątku przedsiębiorstwa, aby zakończyć postępowanie. Sprzedaż zazwyczaj będzie w tych przypadkach wspólnie omawiana z nadzorcą układu, aby była dla przedsiębiorstwa maksymalnie korzystna w danej chwili. 

Preferencyjne możliwości spłaty zobowiązań

Postępowanie upadłościowe prowadzi zawsze do umorzenia niespłaconych w toku postępowania długów. Wiadomo, że z moralnego punktu widzenia długi trzeba spłacać, a umorzenia spłaty z mocy prawa przez sąd mogą sprawiać, że wierzyciele nie będą przychylnie nastawieni danemu dłużnikowi. Wzmianka o upadłości również może przekreślać możliwość zaciągnięcia kredytu bankowego (będzie widoczna w BIK). 

W restrukturyzacji natomiast co do zasady znaczna większość długów będzie spłacona w drodze wykonania układu. Oczywiście w każdym przypadku można dochodzić umorzenia odsetek czy innych należności ubocznych (np. kosztów procesu). Faktem jest jednak, że układ jest znacznie lepiej postrzegany przez wierzycieli (zwłaszcza tych bankowych), aniżeli upadłość. Zawierając układ, przedsiębiorca może spróbować za zgodą większości wierzycieli dostosować raty do bieżącej sytuacji, obniżyć część kosztów czy uzyskać dodatkowy czas na poukładanie firmy. 

Ochrona przeciwegzekucyjna

Kolejnym korzystnym dla wierzycieli aspektem postępowania restrukturyzacyjnego jest ochrona przeciwegzekucyjna. W praktyce polega ona na zawieszeniu egzekucji na czas trwania postępowania. Nie oznacza ona automatycznego umorzenia egzekucji, ale jej zawieszenie. W uproszczeniu, w czasie trwania postępowania restrukturyzacyjnego komornik nie powinien podejmować nowych czynności (czyli np. zajmować nowych kont bankowych czy przystępować do licytacji nieruchomości). 

Restrukturyzacja a 299 KSH

Na samym początku warto wskazać, że ten przepis dotyczy wyłącznie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Wiele osób decyduje się na upadłość spółki wyłącznie, aby chronić osobisty majątek członków zarządu. W takim przypadku, zgodnie z art. 299, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym czasie, członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za długi spółki. 

Warto jednak wskazać, że nie tylko złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości może uwolnić członków zarządu od odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Często zapomina się o tym, że członek zarządu spółki z o.o. może się zwolnić od odpowiedzialności za długi spółki poprzez wykazanie, że we właściwym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu. Postępowanie restrukturyzacyjne również może uchronić członka zarządu od odpowiedzialności za długi spółki, co jest niewątpliwie dużą korzyścią.  

Jak rozpocząć restrukturyzację? 

Restrukturyzację warto zacząć przede wszystkim od wyboru trybu postępowania. W większości przypadków przedsiębiorcy nie będą sami w stanie stwierdzić, który tryb postępowania jest dla nich najlepszy. Formalne rozpoczęcie restrukturyzacji zależy od wybranego trybu. Postępowanie o zatwierdzenie układu będzie zaczynało się od zawarcia umowy z nadzorcą układu (tj. osobą, która posiada licencję doradcy restrukturyzacyjnego). Pozostałe tryby postępowania będa wymagały otwarcia przez sąd po rozpoznaniu wniosku dłużnika. 

Każde wszczęcie postępowania wymaga jednak sporządzeniu określonego dokumentu. W przypadku postępowania o zatwierdzenie układu należy przygotować tzw. plan restrukturyzacyjny i propozycje układowe na początku postępowania. W przypadku postępowania układowego, przyspieszonego układowego i sanacyjnego należy przygotować formalny wniosek o wszczęcie postępowania. Sporządzając te dokumenty, warto być w stałym kontakcie z prawnikiem czy doradcą restrukturyzacyjnym. 

Podsumowanie

Główną korzyścią, którą może dać przedsiębiorcom postępowanie restrukturyzacyjne, jest możliwość ratowania firmy przed upadłością. Upadłość firmy powinna być rozpatrywana jako ostateczność, zwłaszcza, że w najpopularniejszej spółce handlowej- spółce z o.o., zawarcie układu również może ratować członków zarządu przed odpowiedzialnością za długi spółki. Najbardziej pożądanymi korzyściami z restrukturyzacji są: możliwość dalszego prowadzenia firmy, brak wymuszonej sprzedaży całego majątku, możliwość dostosowania możliwości spłaty do sytuacji firmy czy ochrona przeciwegzekucyjna w czasie trwania postępowania.