Czym oddychają mieszkańcy Małopolski? Podsumowanie akcji „Małopolska bez smogu” 2020

W ramach kampanii, oprócz prowadzonych pomiarów, w wybranych gminach stanął także model sztucznych płuc. Kilkumetrowe płuca okryte białą tkaniną filtracyjną „oddychały” zanieczyszczonym powietrzem, co miało na celu unaocznienie mieszkańcom, co dzieje się z naszym organizmem, gdy jesteśmy narażeni na niebezpieczeństwo oddychania trującym powietrzem. Po kilkunastu dniach białe płuca stawały się czarne.

W pierwszym etapie akcji pyłomierze zostały umieszczone w gminach Kęty i Krzeszowice. Na 12 dni pomiarów dobowa norma dla stężenia pyłu PM10 (50 µg /m3) została przekroczona przez 5 dni w Kętach, a przez 6 dni w Krzeszowicach. W całym roku takich przekroczeń może być zaledwie 35. Najwyższe godzinne stężenia w Kętach i Krzeszowicach przekraczały nawet 200 µg/m3. W dniu zakończenia pomiarów stężenia godzinowe w Kętach sięgały niemal 300 µg/m3. Dla porównania, w tym samym czasie średnie stężenie ze stacji w Krakowie przekroczyło normę dobową jedynie w ciągu jednego dnia. Warto zaznaczyć, że stężenia badanych zanieczyszczeń zarówno w Kętach jak i w Krzeszowicach były wyższe niż stężenia odnotowane w Krakowie. Średnia dla całych pomiarów w Kętach wyniosła: 52 µg/m3, w Krzeszowicach: 49 µg m3, a w Krakowie 41 µg m3.

W drugim etapie akcji (od 26 listopada do 7 grudnia) analizatory zostały przestawione do Kalwarii Zebrzydowskiej oraz Makowa Podhalańskiego. Na 11 pełnych dni pomiarów stężenia pyłu PM10 w Makowie były w normie (50 µg/m3) jedynie przez jeden dzień a w Kalwarii tylko przez trzy dni. Zatem przez ogromną większość czasu mieszkańcy tych miejscowości oddychali zanieczyszczonym powietrzem, w Makowie najwyższe dobowe stężenie wyniosło 203 µg/m3, zaś w Kalwarii 132 µg/m3. Gdyby w tych miejscowościach prowadzone były oficjalne pomiary, to w tych dniach mieszkańcy powinni zostać powiadomieni o bardzo wysokim stężeniu pyłu i potrzebie podjęcia działań na rzecz ochrony zdrowia. Najwyższe średnie godzinne stężenie w Makowie wyniosło 420 µg/m3, a w Kalwarii 428 µg/m3. Oddychanie tak zanieczyszczonym powietrzem jest niebezpieczne dla zdrowia mieszkańców.

W trakcie ostatniego etapu akcji „Małopolska bez smogu” pyłomierze badały jakość powietrza w gminach: Myślenice i Rzepiennik Strzyżewski. Na 12 dni pomiarów prowadzonych w obu miejscowościach, w Myślenicach stężenia pyłu PM10 były w normie (50 µg/m3) jedynie przez jeden dzień, natomiast w Rzepienniku Suchym (gmina Rzepiennik Strzyżewski) tylko przez jedną dobę stężenia zbliżyły się do poziomu dopuszczalnego. Przez ogromną większość czasu, w którym prowadzone były pomiary, mieszkańcy Myślenic oddychali zanieczyszczonym powietrzem. W Rzepienniku stężenia godzinowe, zwłaszcza w godzinach wieczornych, osiągały wysokie poziomy, ale dobowy poziom dopuszczalny nie został przekroczony w żadnym z 12 dni pomiarów. W tym samym czasie mieszkańcy Krakowa mogli oddychać powietrzem spełniającym normy przez 7 dni – normy dla pyłu PM10 były przekroczone przez pięć dni, przy czym były to przekroczenia znacznie niższe niż w przypadku Myślenic. Najwyższe godzinne stężenie w Myślenicach wyniosło 323 µg/m3, a w Rzepienniku Suchym 101 µg/m3.

Warto zaznaczyć, że w trakcie prowadzonych pomiarów, Kraków pod względem jakości powietrza wypadł dużo lepiej na tle pozostałych miejscowości. We wszystkich gminach, poza Rzepiennikiem Strzyżewskim, średnia z całego okresu pomiarów była zazwyczaj wyższa niż w Krakowie.

Etap I - Średnia dla całych pomiarów w Kętach wyniosła: 52 µg/m3, w Krzeszowicach: 49 µg/m3, a w Krakowie 41 µg/m3.

Etap II - Średnia dla całych pomiarów w Makowie wyniosła: 106 µg/m3, w Kalwarii: 76 µg/m3, a w Krakowie 42 µg/m3.

Etap III - Średnia dla całych pomiarów w Myślenicach wyniosła: 76µg/m3, w Krakowie 48µg/m3, natomiast w Rzepienniku 30µg/m3.

Najwyższe stężenia pyłów notowane były zazwyczaj w porach wieczornych. Powodowane jest to użytkowaniem przestarzałych kotłów, pieców i kominków na paliwa stałe (węgiel i drewno). Bardzo często zdarzały się momenty, kiedy stężenia pyłu PM10 w gminach, w których prowadzone były pomiary, przekraczały 100µg/m3, a więc granicę, powyżej której jakość powietrza uznawana jest za bardzo złą i szkodliwą dla zdrowia mieszkańców.

Najwyższe godzinne stężenie w Makowie Podhalańskim wyniosło 420 µg/m3, a w Kalwarii 428 µg/m3. Najwyższe godzinne stężenie w Myślenicach wyniosło 323 µg/m3, a w Rzepienniku Suchym 101 µg/m3.W dniu zakończenia pomiarów stężenia godzinowe w Kętach sięgały niemal 300 µg/m3, natomiast w Krzeszowicach najwyższe średnie stężenie godzinne wyniosło 232 µg/m3.

Podczas prowadzonych w ramach akcji pomiarów, duży wpływ na wzrost stężenia pyłu PM10 na obszarze Krakowa miał napływ zanieczyszczenia w dół nieckiz terenów otaczających miasto. Efekt pogłębiał się, gdy pogoda była bezwietrzna. W obszarze kotliny, w której leży Kraków, wysokie stężenia utrzymywały się dłużej niż w gminach sąsiadujących z Krakowem. Tam zanieczyszczenia są szybciej przewiewane przez wiatr, a w Krakowie dłużej utrzymują się ze względu na problem z przewietrzaniem miasta położonego w kotlinie. Dlatego bez przyspieszenia działań antysmogowych w małopolskich gminach, a zwłaszcza tych leżących w bezpośrednim sąsiedztwie Krakowa, trudno będzie osiągnąć jakość powierza odpowiadającą normom, choć po wprowadzeniu zakazu spalania paliw stałych w Krakowie i likwidacji ponad 20 tysięcy źródeł niskiej emisji, zmiana jest widoczna nie tylko na stacjach monitoringu, jest również odczuwalna przez mieszkańców.

Aby poprawić jakość powietrza w małopolskich miejscowościach, należy przede wszystkim wdrożyć działania mające na celu likwidację źródeł niskiej emisji. Proces wymiany kotłów w gminach postępuje zbyt wolno. W całej Małopolsce w 2019 roku wymieniono zaledwie 15 tysięcy „kopciuchów”. To zdecydowanie za mało, biorąc pod uwagę, że w całym województwie jest jeszcze około 300 tysięcy urządzeń, które należy wymienić zgodnie z uchwałą antysmogową. Obserwując wyniki przeprowadzonych w ramach akcji „Małopolska bez smogu” pomiarów, możemy stwierdzić, że problem z jakością powietrza pojawia się wieczorami, gdy mieszkańcy zaczynają palić w swoich kotłach i piecach. A w gminach, w których jakość powietrza jest fatalna, tempo wymiany kotłów nie napawa optymizmem.

W Kętach wymieniono zaledwie 196 kotłów w przeciągu 3 lat, co stanowi zaledwie 15 % założonego celu.

Tempo wymiany kotłów w gminach, w których były prowadzone pomiary, przedstawia się następująco:

Mieszkańcy muszą mieć świadomość zapisów uchwały antysmogowej i kar grożących za niedostosowanie się do niej. Gminy natomiast powinny podjąć szereg działań naprawczych, które zostały dokładnie sprecyzowane w aktualnym „programie ochrony powietrza”. Jednym z głównych działań powinny być kontrole prowadzone w gospodarstwach domowych. Takie kontrole nie służą tylko nakładaniu kar, ale mogą być wykorzystywane do informowania mieszkańców o uchwale antysmogowej, z której wynika, że do końca 2022 roku wszystkie kotły poniżej 3. klasy powinny zostać wymienione.

Gminy powinny informować mieszkańców o możliwości skorzystania z dotacji w ramach Programu Czyste Powietrze. Muszą też utworzyć Punkty Obsługi Beneficjentów tego programu, a także powołać na stanowisko ekodoradców - osoby odpowiedzialne za sprawy związane z ochroną powietrza w gminie.

Do wejścia w życie uchwały antysmogowej zostały zaledwie dwa lata. Najwyższy czas, aby gminy i mieszkańcy wykazali się aktywną postawą i zadbali o to, aby powietrze w ich okolicach było zgodne z wymaganiami prawa i bezpieczne dla zdrowia mieszkańców.

* Dane i podsumowanie wyników opracowane przez Polski Alarm Smogowy