Prawnicy czasu „Solidarności”

W okresie „Solidarności” demokratyczne przemiany objęły środowisko prawnicze, składające się z korporacji zawodowych: adwokatury, sędziów i prokuratorów. Ruch związkowy pojawił się również w sądach i prokuraturze, czyli instytucjach uznawanych za jeden z filarów władzy oraz narzędzie represji.

Na początku września 1980 r. krakowska adwokatura powołała Komisję Problemową, która miała udzielać bezpłatnej pomocy prawnej dla powstających organizacji związkowych. W siedzibie MKZ przy ul. Karmelickiej 16 powstał Społeczny Punkt Konsultacyjny, którzy utworzyli adwokaci: Jerzy Parzyński, Stefan Płażek i Andrzej Rozmarynowicz udzielający porad prawnych i zapewniający obsługę prawną MKZ. Pierwszoplanową postacią krakowskiej palestry, która organizowała środowisko był mecenas Andrzej Rozmarynowicz, żołnierz AK, doradca prawny kard. Karola Wojtyły i Kurii Metropolitalnej w Krakowie oraz obrońca w procesach politycznych m.in. w sprawie śmierci Stanisława Pyjasa, zabicia Bogdana Włosika.

W październiku 1980 r. w Sądzie Wojewódzkim w Krakowie powstał Komitet Założycielski, a następnie Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” pracowników wymiaru sprawiedliwości. 1 grudnia 1980 r. jako pierwsza w Polsce została zorganizowana organizacja związkowa „Solidarności” w Prokuraturze Wojewódzkiej w Krakowie. Przewodniczącym Komisji Zakładowej został prok. Krzysztof Bachmiński z Prokuratury Rejonowej Kraków-Śródmieście, wiceprzewodniczącą – prok. Maria Sękowa.

Niezwykłą inicjatywą środowiska prawniczego były działania w zakresie reformy prawa. W dniach 17 – 18 stycznia 1981 r. w Sądzie Wojewódzkim w Krakowie zostało zorganizowane I Ogólnopolskie Forum Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości. Uczestniczyło w nim przeszło 250 przedstawicieli głównie środowiska sędziowskiego z 65 sądów, pracowników nauki prawa z 6 uniwersytetów oraz prokuratorów, adwokatów, radców prawnych z całego kraju. Wówczas powstało Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych NSZZ „Solidarność” założone i kierowane przez sędziego Kazimierza Barczyka, który został jego prezesem. Organizacja ta działała w Krakowie, a jej zaplecze stanowiło środowisko prawnicze Krakowa. Efekty prac Centrum przedstawiono podczas II Forum Prawników w dniach 13 – 14 czerwca 1981 w Auli UJ. Powołano wówczas Społeczną Radę Legislacyjną Centrum złożoną z 21 teoretyków prawa i 21 praktyków dla kompleksowej oceny stanu prawa i konieczności jego zmian. Centrum opracowało około 20 projektów aktów prawnych. Wprowadzenie stanu wojennego zaprzepaściło te osiągnięcia. Dopiero 4 marca 1989 r. w dobie III Rzeczypospolitej, Społeczna Rada Legislacyjna reaktywowała swoją działalność w Collegium Novum UJ.

Widok pomieszczenia, w którym 10 czerwca 1983 r. Aleksander Herzog nadawał audycję Radia Solidarność Małopolska. Postępowanie przeciwko Aleksandrowi Herzogowi i członkom grupy poligraficznej m.in. Jolancie Antas, Annie Pulchny, Wojciechowi Gajewiczowi, Marii Indyk (obrońcy: Stanisław Kosiński, Maciej Sojka, Andrzej Rozmarynowicz, Andrzej Buczkowski) zostało umorzone na podstawie ustawy o amnestii z 21 lipca 1983 r. Zdjęcie operacyjne SB. Fot. AIPN

Po wprowadzeniu stanu wojennego krakowskie środowisko prawnicze z ogromnym zaangażowaniem przystąpiło do obrony osób prześladowanych za przekonania polityczne. Była to pomoc prawna w Arcybiskupim Komitecie Pomocy Więzionym i Internowanym powołanym 19 lutego 1982 r. przez metropolitę krakowskiego kard. Franciszka Macharskiego. Środowisko prawnicze zapewniało obrońców dla osób aresztowanych. W kościołach pojawiły się listy prawników, dzięki czemu rodziny mogły trafić bezpośrednio do godnych zaufania adwokatów. Wśród tych osób byli m.in.: Andrzej Rozmarynowicz, Stefan Kosiński, Kazimierz Ostrowski, Andrzej Buczkowski, Andrzej Tarnawski i wielu innych. Dzięki wspaniałym obrońcom sąd wydawał niższe wyroki, niż tego żądał prokurator. W latach 80. prawnicy, oprócz prowadzenia spraw sądowych, zaangażowani byli w działania nagłaśniające fakty łamania praw i zasad praworządności m.in. na łamach wydawanego od 1986 r. pisma „Paragraf”.

Wygląd mieszkania i materiały znalezione w trakcie przeszukania u Małgorzaty Wilkosz 19 stycznia 1983 r. Została oskarżona o prowadzenie drukarni NZS i kolportaż ulotek (wspólnie z innymi działaczami NZS) a  reprezentował ją adw. Maciej Sojka. Ostatecznie Sąd Wojewódzki w Krakowie 18 sierpnia 1983 r. umorzył postępowanie na mocy ustawy o amnestii z 21 lipca 1983 r. Zdjęcie operacyjne SB. Fot. AIPN

Prawnicy aktywnie włączyli się w demokratyczne przemiany zapoczątkowane powstaniem „Solidarności”. Adwokaci udzielali pomocy prawnej tworzącym się strukturom „Solidarności” w zakładach pracy, byli doradcami i ekspertami Komisji Zakładowych NSZZ „Solidarność”. Wspólnie ze środowiskiem sędziowskim i prokuratorskim włączyli się w prace nad reformą prawa w ramach COiU „S” Uczestnicząc w procesach politycznych adwokaci oraz część sędziów wykazała się odważną postawą, co wzbudzało społeczne uznanie.

M.Komaniecka - Łyp (IPN) / JD